Dokładnie 25 lat temu, 12 kwietnia 1991 roku, podpisany został akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Co wydarzyło się na polskim rynku kapitałowym od tamtego czasu? Poniżej prezentujemy 10 najważniejszych (naszym zdaniem) momentów z historii GPW. Historia giełdy obejmuje już ponad 2 stulecia. Cofnijmy się więc do samego początku.
Na początku warto zaznaczyć, że tradycje polskiego rynku kapitałowego są znacznie dłuższe niż okres 25 lat, który obecnie wspominamy. Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce funkcjonowała już od 1817 roku, a handel akcjami rozwinął się na szerszą skalę w drugiej połowie XIX wieku. Oprócz giełdy warszawskiej, gdzie koncentrowała się zdecydowana większość krajowych obrotów, istniały także giełdy w Katowicach, Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie. Niestety, z powodu wybuchu drugiej wojny światowej musiały one zostać zamknięte, a ich reaktywowanie w okresie komunizmu było niemożliwe.
Transformacja ustrojowa, zapoczątkowana pod koniec lat 80-tych, na szczęście pozwoliła wskrzesić polski rynek kapitałowy. W niecały miesiąc po uchwaleniu Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, 12 kwietnia 1991 roku, podpisany został akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Na pierwszą siedzibę GPW został wybrany budynek byłego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przy ul. Nowy Świat.
1. Pierwsza sesja giełdowa
Już cztery dni później, tj. 16 kwietnia 1991 roku, odbyła się pierwsza sesja giełdowa. Wzięło w niej udział 7 domów maklerskich i notowanych było 5 spółek: Kable, Krosno, Exbud, Tonsil i Próchnik (z tego grona do dzisiaj na rynku publicznym pozostała jedynie firma Próchnik). Na rynek wpłynęło 112 zleceń kupna i sprzedaży, a łączna wartość obrotu wyniosła ok. 1.990 zł (po uwzględnieniu denominacji; równowartość ok. 2.000 USD). Na początku sesje giełdowe odbywały się raz w tygodniu, tylko w systemie kursu jednolitego.
2. Codzienne sesje, indeks WIG20
Choć początkowo sesje giełdowe miały miejsce tylko raz w tygodniu (wtorek), ich częstotliwość stopniowo się zwiększała, a od 3 października 1994 r. sesje zaczęły odbywać się codziennie. Tego samego roku, dokładnie 16 kwietnia, na GPW wprowadzony został indeks cenowy WIG20. Historia WIG20 rozpoczęła się od wartości 1000 punktów. W jego skład weszły spółki: ING Bank Śląski, Elektrim, WBK, Wedel, BRE Bank, Żywiec, Polifarb Cieszyn, Millennium, Vistula, Mostostal-Export, Universal, Okocim, Exbud, Próchnik, Wólczanka, Kable, Swarzędz, Irena, Sokołów oraz Krosno.
3. Notowania ciągłe, system WARSET
Od 8 lipca 1996 roku stopniowo zaczęto wprowadzać akcje giełdowe do notowań ciągłych, a pod koniec tego roku znajdowało się tam 21 spółek. Porównując to do giełd na świecie, notowania ciągłe pojawiły się zatem w tym samym czasie, tj. pięć lat po wprowadzeniu publicznego obrotu wtórnego. Na początku lutego 1997 roku w czasie notowań ciągłych rozpoczęto także publikację indeksu WIG20.
Prawdziwy przełom nastąpił jednak trzy lata później, tj. w 2000 roku, kiedy to uruchomiony został nowy system giełdowy WARSET, umożliwiający m.in. lepszą obserwację arkusza oraz znacznie szybszy transfer zleceń do systemu giełdowego i ich realizację. Wraz z wprowadzeniem systemu WARSET dokonany został nowy przydział notowanych papierów wartościowych do poszczególnych systemów notowań.
Oprócz notowań ciągłych i jednolitych z pojedynczym fixingiem zastosowany został systemu obrotu z dwukrotnym ustalaniem kursu w ciągu dnia. Ponadto nowy system transakcyjny spowodował wydłużenie sesji giełdowych na GPW. Historia systemu WARSET obejmuje ponad 12 lat. W kwietniu 2013 roku zastąpił go system UTP, którego głównymi zaletami są większa wydajność, szybkość i skalowalność. System UTP charakteryzuje się także lepszą przepustowością - może obsłużyć znacznie większą liczbę zleceń niż stary system. Ponadto umożliwia obsługę takich typów zleceń, które wcześniej nie były dostępne.
4. Uruchomienie rynku instrumentów pochodnych
Rynek instrumentów pochodnych uruchomiony został 16 stycznia 1998 roku, a pierwszymi instrumentami z tej grupy były kontrakty terminowe na indeks WIG20. W tym samym roku wprowadzono także pierwszy kontrakt terminowy na kursy walut (para walutowa USD/PLN). Dynamiczny rozwój rynku instrumentów pochodnych nastąpił w 2000 roku, kiedy to po raz pierwszy w historii wolumen obrotu przekroczył milion sztuk.
Ponadto w 2001 roku wprowadzone zostały do obrotu kontrakty na akcje kilku spółek z indeksu WIG20, a także zaczęły być notowane jednostki indeksowe. Ważną datą dla rozwoju instrumentów pochodnych był także wrzesień 2003 roku, kiedy to do obrotu wprowadzono opcje na indeks WIG20. W 2008 roku wolumen obrotu instrumentami pochodnymi na GPW przekroczył 10 milionów kontraktów.
5. Spółki zagraniczne
W październiku 2003 roku na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie zadebiutowała pierwsza spółka zagraniczna - Bank Austria Creditanstalt AG. Wprowadzono do obrotu jej akcje, co przyczyniło się do skokowego wzrostu kapitalizacji całego rynku. Od tamtego czasu grono zagranicznych emitentów na warszawskim parkiecie znacznie się powiększyło. W marcu 2016 roku na Głównym Rynku notowane były 53 spółki z zagranicy.
6. NewConnect i Catalyst
W sierpniu 2007 roku uruchomiony został NewConnect - nowy rynek, prowadzony w formie alternatywnego systemu obrotu, który miał skupiać młode i dynamicznie rozwijające się firmy. Pierwszymi spółkami, które zadebiutowały na rynku, w pierwszym dniu jego funkcjonowania, były: Digital Avenue, S4E, ViaGuara, Virtual Vision oraz Wrocławski Dom Maklerski.
Dwa lata później, dokładnie 30 września 2009 roku, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie uruchomiła zorganizowany rynek dłużnych instrumentów finansowych Catalyst. Celem jego powołania było stworzenie platformy handlu instrumentami dłużnymi dla inwestorów chcących ulokować swoje środki, jak i emitentów poszukujących kapitału na finansowanie bieżącej działalności lub dalszego rozwoju. Przed powstaniem rynku Catalyst wtórny obrót obligacjami odbywał się głównie na nieregulowanym rynku międzybankowym oraz w niewielkim zakresie na rynkach regulowanych: giełdowym i pozagiełdowym (BondSpot, dawniej MTS - CeTO).
7. Prywatyzacje i debiut Giełdy na giełdzie
Na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie miały miejsce największe prywatyzacje państwowych spółek. Wśród nich wymienić można między innymi debiuty: Banku Śląskiego, Banku Handlowego, KGHM, Pekao, Telekomunikacji Polskiej, PKN Orlen, PKO BP, Lotosu, PGNiG, LW Bogdanki, PGE, PZU, Tauronu, JSW czy Energi.
W listopadzie 2010 roku na Giełdzie Papierów Wartościowych zadebiutowały także akcje samej GPW. Giełda Papierów Wartościowych przedstawiła ofertę cieszącą się ogromnym zainteresowaniem inwestorów indywidualnych, którzy złożyli ponad 323 tysiące zapisów na akcje giełdowe oraz polskich i globalnych instytucji, które zgłosiły popyt ponad 25-krotnie przewyższający liczbę akcji dla nich przeznaczonych.
8. Wyśrubowane rekordy
W 25-letnim okresie funkcjonowania warszawskiej giełdy ustanowiono wiele rekordów, które czekają na pobicie. Wśród nich wymienić można IPO o największej wartości (ponad 8 mld zł) przeprowadzone w maju 2010 roku przez spółkę PZU. Największą w historii dywidendę o łącznej wartości 5,7 mld zł wypłaciła spółka KGHM (20 sierpnia 2012 roku). Indeks WIG ustanowił swój historyczny szczyt na poziomie 67.568 punktów 6 lipca 2007 roku. Najwyższy w historii obrót akcjami w czasie sesji (4,14 mld zł) miał natomiast miejsce 21 grudnia 2007 roku. Również w 2007 roku miało miejsce najwięcej debiutów na Głównym Rynku, tj. 81.
Z drugiej strony, inwestorzy na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie doświadczyli także trochę mniej przyjemnych momentów. Do takich zaliczyć można między innymi globalny kryzys finansowy lat 2007-2008, który uderzył także w notowania akcji na polskim rynku - od szczytu z początku lipca 2007 roku do dołka z lutego 2009 roku wartość indeksu WIG spadła o ok. 70 proc.
9. Poznańska WIRR-ówka, Afera 100 sekund
W historii funkcjonowania Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie znajdziemy także historie afer, oszustw i manipulacji. Do największych z nich zalicza się sprawę związaną z tzw. poznańską WIRR-ówką, czyli grupą inwestorów, którzy w latach 1995-1997 mieli manipulować akcjami trzech spółek o małej płynności (Domplast, Chemiskór, EchoPress) z indeksu WIRR, przez co mogli zyskać nawet 50 mln zł. W sprawie tej śledztwo zostało jednak dwukrotnie umorzone z powodu braku wystarczających dowodów na to, że akcje były manipulowane.
Chyba każdy giełdowy inwestor słyszał także kiedyś o tzw. Aferze 100 sekund, która miała miejsce 4 lutego 2004 roku. Tego dnia z powodu rzekomej pomyłki pracownika biura maklerskiego, polegającej na przekazaniu na rynek błędnego zlecenia kupna kontraktów terminowych, a także późniejszej próby jej naprawy, wycena WIG20 najpierw spadła o ok. 7 proc., by po chwili wzrosnąć o 17 proc. Jak ustalono, na całym zajściu 2,6 mln zł zyskała spółka Cagliari z Brytyjskich Wysp Dziewiczych, której przedstawicielem w Polsce był znajomy wspomnianego wyżej maklera. Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa trafiło do prokuratury, a następnie do sądu skierowany został akt oskarżenia. W lutym 2014 roku sprawa uległa jednak przedawnieniu.
10. Częściowy demontaż OFE
Jednym z najistotniejszych, jeśli nie najważniejszym, wydarzeniem ostatnich kilku lat związanych z polskim rynkiem kapitałowym była ogłoszona w 2013 roku "reforma" systemu emerytalnego, na mocy której m.in.: połowa oszczędności zgromadzonych w OFE została przekazana do ZUS-u i umorzona, wprowadzona została dobrowolność udziału w OFE oraz wprowadzono tzw. suwak bezpieczeństwa.
W jej efekcie znacząco zmniejszył się dopływ krajowych funduszy na warszawską giełdę. Można przypuszczać, że ma to negatywny wpływ na płynność rynku, wycenę notowanych instrumentów finansowych, akcje giełdowe czy liczbę nowych debiutów.
Źródło: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie
