10 najczęstszych błędów przy wypełnianiu i rozliczeniu deklaracji PIT-38

W swoich publikacjach podatkowych często podkreślam, że deklaracja PIT-38, przeznaczona dla inwestorów uzyskujących przychody z odpłatnego zbycia i realizacji instrumentów finansowych, jest prosta w formie, ale skomplikowana w treści. Na ostateczną treść tego zeznania składa się często wiele skomplikowanych operacji finansowych, generujących złożone wyniki, uporządkowane wg specjalnych zasad.  Jakie błędy może więc popełnić podatnik próbując prawidłowo wypełnić  PIT-38?

Autor: Robert Morawski

1. Proste przepisanie informacji PIT-8C

Najczęstszym błędem przy wypełnianiu i rozliczeniu deklaracji PIT 38 jest bezpośrednie przepisanie wszystkich danych zawartych w części D otrzymanej informacji PIT-8C. Błąd ten może mieć skutki negatywne, ale też w większości przypadków jest neutralny dla naszego zeznania. Dlaczego? Ano dlatego, że większość informacji rocznej PIT-8C wystawionych przez instytucje finansowe jest poprawna i dotyczy niewielkiej liczby operacji. Teoretycznie więc można zaufać ich zawartości i przepisać do deklaracji rocznej dane dotyczące przychodów i kosztów, zakładając że są one kompletne i wystarczą do rozliczenia.

Niesprawdzenie danych w informacji PIT-8C, czy to poprzez zwykły podgląd historii operacji na rachunku dostępnym w komputerze, czy w bardziej zaawansowany sposób np. analizując szczegółowo podatkową historię operacji, najlepiej poprzez porównanie tej historii z wyciągami z rachunku, jest ryzykowne z wielu powodów.

Po pierwsze, sprawdzenie informacji od pośrednika, pomaga nam zrozumieć, choćby tylko częściowo, jakie zasady prezentowania danych zostały przez niego zastosowane w celu przygotowania naszego rozliczenia. Po drugie, szczegółowa analiza pozwala poznać pewne podstawowe zasady podatkowe, zwłaszcza w tych przypadkach, które są nietypowe lub mogą być kontrowersyjne. No i wreszcie po trzecie, pamiętajmy, że za treść zeznania odpowiadamy, jako podatnik, osobiście  więc oczywiste jest, że sprawdzenie PIT-8C przed jego przepisaniem do zeznania rocznego PIT 38 podnosi nasze bezpieczeństwo.

2. Niesprawdzenie historii podatkowej

Wspomniałem wcześniej, o tzw. historii podatkowej, którą większość brokerów przygotowuje lub jest w stanie przygotować swoim klientom. Należy podkreślić, że różni się ona od standardowych wyciągów z rachunku, albowiem prezentuje nam tylko te dane z transakcji, które mają znaczenie dla rozliczenia podatku w danym roku. Podatkowa historia transakcji powinna grupować przychody i koszty wg zasady FIFO, a więc pokazywać jakie wartości dochodów lub strat są możliwe do uwzględnienia w zeznaniu rocznym. Oznacza to, że jedynie analiza transakcji z uwzględnieniem tej zasady da nam możliwość sprawdzenia podatkowego wyniku z transakcji, której bieżący wynik finansowy jest czasem inny. Można to zobrazować w prosty sposób – nie każdy nasz wydatek poniesiony z rachunku i będący kosztem finansowym staje się kosztem podatkowym. I nie każdy przychód finansowy ma taki sam skutek podatkowy dla naszych podatków.

3. Nieuwzględnienie w zeznaniu przychodów z części E  PIT-8C

Część E informacji przekazywanej przez instytucję finansową zawiera kwotę przychodów, co do której wystawca nie jest w stanie określić, czy podlega ona czy nie podlega opodatkowaniu na podstawie przepisów wprowadzających tzw. podatek giełdowy. Chodzi tu o przychody, które w założeniach pochodzą z papierów wartościowych nabytych przed 1 stycznia 2004 r., ale nie jest zdefiniowana data ich nabycia, jak również sposób nabycia. Krótko przypomnę, że na mocy przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2003 r. zwolnione z opodatkowania były – generalnie - papiery wartościowe nabywane na rynku pierwotnym (w ofertach publicznych) oraz na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, jednak w odniesieniu do niektórych transakcji brokerzy albo nie posiadają dokładnej daty nabycia, albo nie są wstanie ustalić, czy doszło do nabycia w opisany wyżej sposób.

Mimo upływu ponad 15 lat od likwidacji szerokiego zwolnienia dla papierów nabywanych na GPW i w ofercie publicznej część E nadal może zawierać pewne dane. Chodzi tu o przychody np. z nabycia akcji NFI (które to akcje powstały w wyniku przekształcenia tzw. Powszechnych Świadectw Udziałowych), z tzw. akcji pracowniczych lub pakietów menadżerskich (które co do zasady są opodatkowane,  ale przez te wszystkie lata „zagubiono” informację o sposobie nabycia). Aby błędu nie popełnić, przychód umieszczony w części E należy dokładnie wyjaśnić i pomocy w tym zakresie ciężko będzie szukać u brokera, bo właśnie dla niego stworzono rubrykę 38.

Jeśli nie uda nam się udowodnić, że w części E umieszczono przychód zwolniony z opodatkowania, nie możemy kwoty tam umieszczonej ignorować. Ściągniemy w ten sposób na siebie nieuchronną kontrolę i konieczność korygowania deklaracji, czasem nawet po kilku latach od jej złożenia. Pamiętajmy też o tym, że informacja PIT-8C jest tak skonstruowana, że do przychodów umieszczonych w części E musimy samodzielnie przyporządkować właściwe koszty podatkowe, co nie jest łatwe i wymaga zgromadzenia odpowiednich dokumentów.

4. Pominięcie dochodów z zagranicznych dywidend

Dochody uzyskane z dywidend, które wypłacane są przez spółki mające siedzibę w kraju innym niż Polska, mogą być opodatkowane zagranicą. Czasem podatek nie jest pobierany, jeśli zagraniczny płatnik uwzględnił postanowienia umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Jednak bez względu na to, czy zapłaciliśmy podatek zagranicą czy otrzymaliśmy dywidendę bez obciążenia zagraniczną taksą, przychód z tego tytułu musimy uwzględnić w PIT-38 (rubr. 34). 

Pamiętajmy, że w przypadku dywidend zagranicznych – odmiennie od dywidend polskich, od których podatek dochodowy pobierają płatnicy – zobowiązani jesteśmy dokonać samoobliczenia podatku wg stawki 19%. Informacji o tym dochodzie nie znajdziemy w informacji PIT-8C otrzymanej od brokera.

5. Uwzględnienie niewłaściwych kosztów

Otrzymując informację PIT-8C mamy gwarancję, że jej wystawca uwzględnił przy ustaleniu dochodu z odpłatnego zbycia i realizacji instrumentów finansowych koszty uzyskania, które możemy określić mianem „bezpiecznych”. Są to wydatki bezpośrednio związane z transakcjami, takie jak prowizje czy opłaty za prowadzenie rachunku inwestycyjnego, których raczej nikt nie może nam zakwestionować.

Podatnik ma prawo te koszty uzupełnić w zeznaniu o samodzielnie dobrane wydatki, jednak musi przy tym unikać dwóch sytuacji:

• wyboru kosztów, które choć związane z inwestowaniem, niekoniecznie dają się zakwalifikować do kosztów podatkowych z uwagi na podejście organów lub treść przepisów,
• uzupełnienia kosztów o wydatki, których w żaden sposób nie da się udokumentować.

Tematyka kosztów uzyskania przychodów jest dość złożona, więc poświęcimy im osobny materiał. W skrócie jednak można powiedzieć, że z uwagi na niedoskonałość przepisów trudno jest jednoznacznie wybrać koszty podatkowe, jeśli nie są związane wprost z „nabyciem instrumentów finansowych”. W szczególności „niebezpieczne” jest dokładanie w zeznaniu kosztów ogólnych, takich jak koszty dostępu do internetu, koszty dostępu do stron przeznaczonych dla inwestorów, koszty wydawnictw czy choćby notowań, ponieważ musimy ściśle wykazać, że takie wydatki były związane bezpośrednio ze zrealizowanymi przez nas przychodami.

W drugim przypadku mamy do czynienia z sytuacją, gdy brak w informacji PIT-8C danych o poniesionych wydatkach na zakup jakiś walorów, zmusza nas do odtworzenia historii zakupu i uzupełnienia tych danych samodzielnie, podczas gdy broker takiej wiedzy nie posiada. Musimy więc zadbać o to, aby w razie kontroli przedstawić dokumenty potwierdzające poniesienie wydatku na nabycie instrumentów, bo bez nich nasza wiedza i przekonanie okażą się zgubne w skutkach. Pamiętajmy bowiem, że praktycznie każde odstępstwo w zeznaniu od danych zawartych w informacjach PIT-8C, zwłaszcza takie, które obniża podstawę opodatkowania, kończy się wezwaniem urzędu i kontrolą.

6. Niesprawdzenie zeznania wystawionego przez system KAS

W tym przypadku mamy do czynienia z nowym rodzajem błędu, bowiem począwszy od zeznań za 2018 r. wprowadzono możliwość milczącej akceptacji zeznania PIT-38 przygotowanego przez system informatyczny Krajowej Administracji Skarbowej. Zeznanie to opracowywane jest na podstawie informacji PIT-8C, które również w formie elektronicznej spływają do organów podatkowych.

Należy pamiętać o dwóch problemach: o statystycznej możliwości wystąpienia błędu w informacji PIT-8C oraz o specyficznym podejściu do danych odnoszących się do instrumentów pochodnych. W tym drugim przypadku praktyka pokazała, że organy podatkowe traktują jako błąd takie wypełnienie informacji PIT-8C, gdy w pozycji 29 umieszone zostały same koszty (w tym przypadku np. straty na kontraktach terminowych lub innych pochodnych), zaś poz. 28 jest pusta lub zawiera cyfrę „0”.

Nasze zaniechanie w tym zakresie może  sprawić, że nie będziemy świadomi tego, iż informacja PIT-8C wystawiona dla nas przez brokera została odrzucona, a w związku z tym żadnego PIT-38 dla nas nie przygotowano. Tymczasem zeznanie PIT 38 powinno być bezwzględnie złożone nawet wtedy, gdy ponieśliśmy stratę na pochodnych, a sposób prezentacji takiego wyniku przez brokera nie został uznany przez system KAS.

7. Niewypełnienie zeznania, gdy mamy stratę

To kolejny, dość powszechny błąd popełniany podczas rozliczania PIT 38, który oczywiście zostanie zniwelowany przez automatyzację procesu przygotowywania zeznań przez system informatyczny Krajowej Administracji Skarbowej. Trzeba jednak pamiętać, że także w przypadku, gdy dokonaliśmy transakcji poza rynkiem (np. zbyliśmy udziały w spółce z o.o.) i taka transakcja nie zakończyła się wystawieniem PIT-8C, jeśli osiągnęliśmy stratę, zeznanie podatkowe mamy obowiązek przygotować. Taki obowiązek istnieje, gdy uzyskamy jakikolwiek przychód podlegający opodatkowaniu.

8. Rozliczenie w swoim zeznaniu dochodów małżonka

Często zdarza się, że małżonkowie prowadzą wspólny rachunek inwestycyjny, ale jeden z nich zawiaduje całością inwestycji, a następnie – po odebraniu obu informacji PIT-8C – sporządza jedno zeznanie. Tu nierzadko również dochodzi do multiplikacji popełnionego błędu, albowiem podatnik uzyskujący dochód na rachunku wspólnym uważa, że połowa dochodu (straty) wykazanego w tej informacji, to łączny wynik podatkowy osiągnięty wraz z żoną, co przekłada się na niewłaściwe wykazanie wartości w zeznaniu rocznym (obniżenie ich o 50%).

Należy podkreślić, że małżonkowie w opisanej sytuacji muszą złożyć odrębne zeznania (brak jest możliwości wspólnego rozliczenia) i każde z nich powinno w nim wykazać połowę przychodów i kosztów podatkowych wynikających z transakcji na wspólnym rachunku. Jeśli któryś z małżonków posiada poza tym rachunek odrębny lub wykonywał inne transakcje, powinien doliczyć stosowne kwoty do „połówki” wyniku wspólnego.

9. Nieuwzględnienie przychodów z papierów dziedziczonych

To sytuacja bardzo szczególna. Ma ona miejsce wówczas, gdy inwestor umiera a spadkobiercy nie dokonują właściwych formalności i mając taką możliwość (np. na bazie udzielonego pełnomocnictwa lub na rachunku wspólnym) dokonują spieniężenia walorów wchodzących w skład masy spadkowej.

Mamy tu do czynienia z dwoma błędami. Po pierwsze, niewłaściwe jest niezawiadamianie brokera o zgonie, ponieważ zwykle prowadzi ono do wystawienia informacji  PIT-8C na osobę zmarłą. Z kolei spadkobiercy uważają, że skoro PIT-8C został wystawiony na spadkodawcę, to zeznania składać nie trzeba. Tymczasem z tytułu przychodu powstałego po śmierci inwestora deklaracje PIT-38, w proporcji właściwej do podziału formalnego lub faktycznego, powinni złożyć spadkobiercy. Z tego obowiązku są oni zwolnieni jedynie wtedy, gdy transakcje miały miejsce jeszcze przed zgonem właściciela instrumentów finansowych.

10. Błąd ostatni – niefrasobliwość

W swojej praktyce spotykam się z różnym podejściem do zeznania rocznego PIT 38. Ale w przypadku dochodów z kapitałów pieniężnych najgorsze błędy popełniają ci podatnicy, którzy przekonani o swojej nieomylności wypełniają zeznanie w sposób skrajnie ofensywny, przełamując wartości podane w PIT-8C i zasady wynikające z przepisów.

Oczywiście każdy z nas ma prawo do własnego zdania i takiego interpretowania przepisów, aby wykorzystać luki prawne lub korzystne interpretacje indywidualne. Pamiętajmy jednak o tym, że takie podejście wymaga dużej wiedzy, znajomości przepisów a na końcu – co chyba najważniejsze – udokumentowania posiadanych danych. „Odważna” postawa w momencie sporządzania deklaracji, musi utrzymać się do końca, ponieważ zwykle podatnicy, którzy składają zeznanie odbiegające wynikiem od tego, zawartego w informacjach PIT-8C, są obiektem kontroli podatkowej.