Inwestowanie w obligacje. Poradnik dla początkujących

Obligacje to jedne z najpopularniejszych papierów wartościowych. Oto kilka faktów, które należy znać, aby wiedzieć, jak inwestować w obligacje.

Inwestowanie w obligacje to jeden z podstawowych sposobów inwestowania. Światowy rynek obligacji jest większy od rynku akcji, choć zazwyczaj mówi się o nim mniej. Polski inwestor indywidualny ma szeroki dostęp do obligacji notowanych oraz nienotowanych na giełdach.

W artykule tym wyjaśnimy podstawowe pojęcia związane z obligacjami. Dzięki temu dowiesz się na czym polega inwestowanie w obligacje i jak się do tego zabrać.

Czym są obligacje (i czym nie są)?

Obligacja jest papierem wartościowym o charakterze wierzycielskim, który stwierdza zaciągnięcie długu przez jej emitenta – podmiot emitujący obligację. Emitent zobowiązuje się zwrócić w terminie wykupu całą pożyczoną kwotę oraz wypłacać odsetki posiadaczowi obligacji. Oprocentowanie długu stanowi wynagrodzenie dla nabywcy obligacji za powierzenie swoich środków finansowych emitentowi.

Z punktu widzenia inwestora obligacja może być np. alternatywą dla lokat bankowych. Natomiast dla emitenta może stanowić ciekawą propozycję w zestawieniu z kredytem bankowym czy emisją akcji.

Obligacje zaliczane są do instrumentów dłużnych. Inne rodzaje instrumentów dłużnych to:

• weksle
• certyfikaty
• bony skarbowe
• bony pieniężne

Obligacja, w przeciwieństwie do akcji, nie ma charakteru udziałowego. Oznacza to, że posiadacz obligacji nie jest w żadnym razie współwłaścicielem, nie ma wpływu na działalność bieżącą i cele jakie chce realizować w przyszłości emitent obligacji.

🟢 Zobacz też: Inwestowanie w akcje. Czym są akcje i jak na nich zarabiać. Poradnik dla początkujących

Z perspektywy inwestora, obligacje są uznawane za rodzaj instrumentów finansowych o mniejszym poziomie ryzyka niż akcje. Z tego powodu obligacyjna część portfela (zawierająca przede wszystkim obligacje skarbowe) ma stabilizować wynik portfela i ograniczać jego ryzyko. To ogólny pogląd, jednak w praktyce nie znaczy to, że każda obligacja jest mniej ryzykowna od każdej akcji – znaleźć można również obligacje o wysokim poziomie ryzyka, na których można sporo zarobić (i na odwrót).

🟢 Zobacz też: Czy istnieje zysk bez ryzyka? Inwestowanie a rodzaje ryzyka inwestycyjnego

Obligacje nie są instrumentem absolutnie bezpiecznym i wolnym od ryzyka. Każda obligacja, nawet emitowana przez rząd państwa, może nie zostać wykupiona, a także wstrzymana może zostać wypłacanie odsetek. Prawdopodobieństwo tego, że Stany Zjednoczone zbankrutują jest mniejsze od bankructwa Argentyny czy dowolnej polskiej firmy. Ryzyko inwestowania w obligacje jest zróżnicowane, ale istnieje zawsze.

Podstawowe cechy obligacji

Podstawowe cechy charakteryzujące obligacje to:

• Termin wykupu – termin, po upływie którego emitent zobowiązany jest dokonać wykupu, czyli zwrócić zaciągniętą pożyczkę posiadaczowi obligacji. W momencie wykupu dług przestaje istnieć. Termin określany jest w latach i wynosić może od roku do nawet kilkudziesięciu lat (najdłuższe terminy spotyka się w przypadku obligacji rządowych, choć i tam standardem jest 10 lat).
  
  
• Wartość nominalna – pożyczka, którą emitent zwraca po upływie terminu wykupu. Zazwyczaj jest to okrągła suma jak na przykład 100 czy 1000 złotych. Nie zmienia się ona przez cały okres do wykupu obligacji. To właśnie od tej kwoty naliczane są odsetki, a po upłynięciu okresu na jaki została pożyczona emitent oddaje ją obligatariuszowi.
  
  
• Kupon odsetkowy (oprocentowanie) – wielkość odsetek od zaciągniętego długu wyrażona w procentach wartości nominalnej (koszt pożyczki dla emitenta), płacona regularnie np. co rok, pół roku czy kwartał.
  
  W przeszłości, gdy obligacje były namacalnymi papierami wartościowymi, drukowane były na nich kupony. Odcinało się taki kupon i otrzymywało w zamian należne odsetki. Obecnie cała dokumentacja i ewidencja zleceń odbywa się elektronicznie, nazwa jednak pozostała.

Rodzaje obligacji

Podobnie jak w przypadku akcji jest również wiele rodzajów obligacji. Jednym z kryteriów klasyfikujących obligacje jest rodzaj ich emitenta.

Obligacje skarbowe

Obligacje skarbowe cieszą się największą popularnością ze względu na to, że ich emitentem i gwarantem jest państwo. Nie jest to jednak instrument wolny od ryzyka, bowiem zdarzają się przypadki, gdy państwa nie regulują swoich zobowiązań. Ewentualnie, inwestor może otrzymać swoje pieniądze, ale ich realna wartość będzie znacznie niższa niż w momencie nabycia obligacji (np. gdy wystąpi bardzo duża inflacja).

Obligacje skarbowe inwestor indywidualny może kupić na dwa sposoby:

• Obligacje skarbowe sprzedawane przez banki – obligacje te można kupić obecnie w PKO BP i Pekao. Obligacje te nie są notowane na rynku, a ich oferta co miesiąc jest aktualizowana przez Ministerstwo Finansów, które ustala oprocentowanie, marżę i inne parametry. Niektóre z obligacji skarbowych posiadają wbudowany mechanizm mający (częściowo) chronić przed inflacją.
  
  Szczegółowy poradnik o tym, jak inwestować w tego rodzaju obligacje skarbowe znajdziesz w artykule:
  

  Obligacje antyinflacyjne – czym są, gdzie kupić i czy warto [Poradnik]

• Obligacje skarbowe notowane na rynku Catalyst – obligacje te kupuje się za pośrednictwem rachunków maklerskich z dostępem do GPW.
  
  Dokładne instrukcje dotyczące tego, jak inwestować w tego rodzaju obligacje znajdziesz w sekcji Jak inwestować w obligacje?

Obligacje komunalne (municypalne)

Obligacje komunalne emitowane są przez miasta i jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa). Pozyskany kapitał służy na finansowanie inwestycji użyteczności publicznej. Emitentem obligacji komunalnych też jest podmiot publiczny (także posiadają państwowe gwarancje), lecz ich oprocentowanie nie jest zazwyczaj wysokie. Obligacje komunalne również są notowane na giełdzie, jednak nie cieszą się one jednak zbyt dużą popularnością wśród inwestorów ze względu na niską płynność (trudność sprzedaży po oczekiwanej cenie).

Obligacje przedsiębiorstw (korporacyjne)

Przedsiębiorstw (korporacyjne) – służących rozwojowi firm i realizacji zamierzonych przez nie projektów inwestycyjnych. Obligacje korporacyjne nie posiadają gwarancji skarbu państwa. Są wyżej oprocentowane niż obligacje skarbowe, ponieważ inwestorzy za dodatkowe ryzyko (firmy bankrutują częściej niż państwa) wymagają dodatkowego zysku.

🟢 Zobacz też:  Inwestowanie w obligacje korporacyjne w praktyce

Oprocentowanie obligacji

Inny podział obligacji można uzyskać ze względu na rodzaj i moment wypłacanych odsetek. Wyróżniamy:

• Obligacje o stałym oprocentowaniu – w takich obligacjach oprocentowanie jest znane i nie zmienia się przez cały czas do terminu wykupu. Emitent wypłaca co pewien okres tę samą kwotę odsetek.
  
  
• Obligacje o zmiennym oprocentowaniu oraz indeksowane – obligacje, których oprocentowanie zmienia się w okresach odpowiadających płatnościom odsetek.
  
  Wysokość odsetek takiej obligacji zależy często od określonego wskaźnika finansowego (stopy bazowej lub poziomu inflacji). Takie rozwiązanie jest stosowane, aby żadna ze stron transakcji nie straciła na gwałtownie zmieniającej się sytuacji gospodarczej
  
  
• Obligacje zerokuponowe – jej posiadacz nie dostaje regularnych wypłat odsetek, ale są one sprzedawane po cenie niższej niż nominalna, a zamiast odsetek właściciel otrzymuje przy wykupie daną różnicę (dyskonto).

Cena obligacji

Rozróżniamy kilka typów cen obligacji. Wartość nominalna to cena, po której emitent wykupi obligacje od ich właścicieli. Od tej właśnie kwoty naliczane są odsetki. Natomiast wartość emisyjna to cena za jaką emitent sprzedaje obligacje na rynku pierwotnym. Jest ona najczęściej równa cenie nominalnej. Jednak czasami dla zwiększenia atrakcyjności emisji cena emisyjna może być niższa (sprzedaż z dyskontem) lub w przypadku dużego zainteresowania emisją, wyższa od ceny nominalnej (sprzedaż z premią).

W rzeczywistości o cenie emisyjnej decyduje wiele czynników, takich jak zainteresowanie proponowaną emisją wśród inwestorów, sytuacja finansowa i wiarygodność emitenta, przeznaczenie środków uzyskanych z emisji obligacji, oczekiwana efektywność planowanej inwestycji czy wreszcie wysokość odsetek oferowanych od sprzedanych obligacji.

Po sprzedaży obligacji na rynku pierwotnym mogą one trafić do obrotu na rynku wtórnym. Od tego momentu ich ceny nie kreuje emitent.

Cena rynkowa obligacji kształtuje się w wyniku popytu i podaży, które z kolei zależą od różnych czynników. Najważniejszym czynnikiem kształtującym wartość obligacji jest poziom stóp procentowych.

W przypadku wzrostu stóp procentowych inwestorzy wybierają obligacje oferujące wyższe oprocentowanie, a sprzedając obecne powodują, że ich cena spada. Tutaj również możemy powiedzieć, że obligacja jest notowana z premią (powyżej) lub dyskontem (poniżej) do ceny nominalnej.

W odróżnieniu od akcji, cena rynkowa nie jest ceną, po której kupujemy lub sprzedajemy obligacje na rynku wtórnym. Nie uwzględnia ona bowiem odsetek narosłych od ostatniej płatności, które zsumowane z ceną rynkową (notowaną jako procent wartości nominalnej) dają dopiero cenę rozliczeniową. Jest to rzeczywista cena, po której zawieramy transakcje na giełdzie.

Wycena obligacji

Wycena obligacji to solidny fragment teorii finansów, związanych m.in. z wartością pieniądza w czasie. Wszelkie wyjaśnienia wraz z przykładowymi obliczeniami znajdziesz w artykułach:

• Obligacje w pigułce - Wycena obligacji
• Obligacje w pigułce - Czynniki wpływające na ceny obligacji
• Obligacje w pigułce - Stopa dochodu z obligacji

Ryzyko inwestowania w obligacje

Inwestowanie w obligacje wiąże się z pewnymi rodzajami ryzyka. Należą do nich m.in.:

• Ryzyko zmiany ceny
• Ryzyko płynności
• Ryzyko stopy procentowej
• Ryzyko kredytowe (niewypłacalności)

Więcej na temat ryzyka związanego z inwestowaniem w obligacje przeczytasz w artykule: Obligacje w pigułce - Ryzyko inwestycji w obligacje.

Ogólne informacje dotyczące ryzyka inwestycyjnego znajdziesz w artykule: Czy istnieje zysk bez ryzyka? Inwestowanie a ryzyko.

Gdzie są notowane obligacje?

Inwestowanie w obligacje odbywa się na rynku Catalyst, prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych od 2009 r. Inwestorów indywidualnych interesuje przede wszystkim segment handlu detalicznego.

Szczegółowe informacje dotyczące tego jak działa rynek Catalyst znajdziesz w artykule: Obligacje w pigułce - Gdzie notowane są obligacje?

W tym miejscu przedstawimy jedynie kwestię, która może się przydać inwestorom, którzy po raz pierwszy przeglądają tabelę notowań obligacji. Oto jak należy czytać nazwy takich obligacji:

AAA1122

AAA – skrót od nazwy obligacji (w przypadku obligacji skarbowych) albo emitenta obligacji (np. spółki giełdowej).

11 – miesiąc, w którym obligacja zostanie wykupiona

22 – rok, w którym obligacja zostanie wykupiona

Przykładowo, PKN1225 to oznaczenie obligacji wyemitowanej przez PKN Orlen o terminie wykupu w grudniu 2025 r. Z kolei DS0725 to oznaczenie obligacji skarbowych Dwuletnich o Stałym oprocentowaniu o terminie wykupu w lipcu 2025 r.

Jak inwestować w obligacje?

Zebrane powyżej najważniejsze informacje na temat obligacji pozwalają rozpocząć inwestowanie w ten rodzaj instrumentów finansowych. Do handlu obligacjami notowanymi na GPW potrzebny będzie rachunek maklerski, który oferuje taką możliwość.

Tego jak składać zlecenia kupna i sprzedaży obligacji, jak odnaleźć się w notowaniach obligacji, jak wyglądają kwestie podatkowe związane z inwestowaniem w obligacje dowiesz się z artykułu: Obligacje w pigułce - Jak inwestować w obligacje.

Z kolei przegląd strategii inwestowania w obligacje znajdziesz w artykule: Obligacje w pigułce - Strategie inwestowania w obligacje.

Pasywnym sposobem na inwestowanie w obligacje notowane na rynku (konkretnie w obligacje skarbowe) jest zakup jednostek funduszu ETF Beta ETF TBSP. To uruchomiony na początku 2022 r. fundusz notowany na GPW, który odzwierciedla zachowanie indeksu TBSP. Z kolei indeks ten oparty jest o notowania różnych obligacji skarbowych na rynku Treasury BondSpod Poland.

🟢O szczegółach inwestowania w ETF na indeks TBSP opowiadał Mateusz Mucha, zarządzający aktywami w Beta Securities.

Obligacje znajdują się także w portfelach funduszy inwestycyjnych (TFI). Mowa przede wszystkim o funduszach dłużnych (przewaga obligacji) oraz funduszach zrównoważonych (akcje i obligacje w mniej więcej równych proporcjach). Fundusze obligacji mogą mieć podobne nazwy, lecz w praktyce inwestować w inne instrumenty, dlatego warto zapoznać się z polityką inwestycyjną funduszu i sprawdzić skład jego aktywów.