Przymusowy odkup akcji (sell out) to kluczowy element regulacji Ksh, mający na celu ochronę mniejszościowych akcjonariuszy poprzez umożliwienie wyjścia ze spółki drobnym akcjonariuszom, którzy nie zamierzają pozostać w spółce.
🟢 Artykuł dotyczy spółek prywatnych. Przymysowe odkupy i wykupu akcji w spółkach publicznych (notowanych na giełdzie) zostały opisane w innym artykule (kliknij w link).
Kiedy może być zastosowany przymusowy odkup akcji?
Przymusowy odkup akcji może mieć miejsce, gdy akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 5% kapitału zakładowego postanawiają żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich akcji przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy reprezentujących łącznie nie mniej niż 95% kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5% kapitału zakładowego, czyli akcjonariuszy
większościowych.
Procedura przymusowego odkupu akcji
Akcjonariusze mniejszościowi muszą zgłosić swoje żądanie przymusowego odkupu akcji do zarządu najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem walnego zgromadzenia. Ci, którzy nie zgłosili takiego żądania i chcą być objęci uchwałą o przymusowym odkupie, powinni to zrobić najpóźniej w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia porządku obrad walnego zgromadzenia.
Zasada proporcjonalności
Uchwała walnego zgromadzenia powinna precyzyjnie określać akcje podlegające przymusowemu odkupowi oraz akcjonariuszy, którzy są zobowiązani odkupić te akcje. Jeśli uchwała nie zawiera innych wytycznych, akcjonariusze większościowi są zobowiązani nabyć akcje proporcjonalnie do posiadanych akcji. Uchwała ta powinna być powzięta bezwzględną większością głosów, każdej akcji przysługuje jeden głos bez przywilejów i ograniczeń. Uchwała powinna być podjęta w drodze jawnego i imiennego głosowania, a następnie ogłoszona.
Dla skutecznego dokonania odkupu akcji akcjonariuszy mniejszościowych nie jest niezbędne podjęcie uchwały przez walne zgromadzenie. W przypadku bowiem, gdy uchwała nie zostanie podjęta na walnym zgromadzeniu, spółka jest obowiązana do nabycia akcji akcjonariuszy mniejszościowych w celu umorzenia, w terminie 3 miesięcy od dnia walnego zgromadzenia. W sytuacji gdy w ogóle nie zwołano walnego zgromadzenia, nabycie akcji mniejszościowych w celu umorzenia nie następuje.
Spółka publiczna, likwidacja i upadłość
Warto podkreślić, że przepisów o przymusowym odkupie akcji nie stosuje się do spółek publicznych, spółek w likwidacji oraz spółek w upadłości, chyba że uchwała walnego zgromadzenia w sprawie przymusowego odkupu akcji zapadła co najmniej 3 miesiące przed ogłoszeniem likwidacji lub upadłości.
Cena odkupu akcji
Cena odkupu akcji jest ustalana na podstawie wartości aktywów netto spółki wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy. Kwota ta jest pomniejszana o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy.
Jeśli akcjonariusz lub spółka nie zgadzają się z ceną odkupu, mogą zwrócić się do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta w celu ustalenia ceny rynkowej lub godziwej ceny odkupu. Przez cenę rynkową należy rozumieć cenę akcji, którą można osiągnąć w danych warunkach sprzedając je na rynku. Do dnia uiszczenia całej sumy odkupu akcjonariusze mniejszościowi zachowują wszystkie uprawnienia z akcji. Cena odkupu powinna być ogłoszona w Monitorze Sądowym i Gospodarczym lub na walnym zgromadzeniu spółki.
Skuteczność odkupu akcji
Obowiązkiem zarządu spółki jest przeprowadzenie odkupu akcji na rachunek akcjonariuszy zobowiązanych do odkupu, w terminie miesiąca od upływu terminu złożenia akcji, jednakże nie wcześniej niż po wpłaceniu przez nabywców tych akcji ceny odkupu. Nabycie akcji w ramach przymusowego odkupu następuje za pośrednictwem zarządu, który działa na rachunek akcjonariuszy odkupujących akcje. Do dnia uiszczenia całej sumy odkupu akcjonariusze mniejszościowi, których akcje są przedmiotem odkupu, zachowują wszystkie uprawnienia z akcji. Dopóki nie zostanie im przekazana całość kwoty będącej równowartością ceny odkupu, akcjonariusze mniejszościowi traktowani powinni być przez spółkę jako akcjonariusze tej spółki.
Odkup akcji nie jest uzależniony od odkupu wszystkich akcji drobnych akcjonariuszy, lecz jedynie tych, którzy złożyli żądanie odkupienia swoich akcji.
Przymusowy wykup akcji w przypadku zmiany przedmiotu działalności spółki
Przepis art. 416 Ksh reguluje zmianę przedmiotu działalności spółki oraz wiąże ją z wykupem akcji i ma znaczenie w kontekście ochrony interesów drobnych akcjonariuszy.
Zmiana przedmiotu działalności spółki
Do powzięcia uchwały o istotnej zmianie przedmiotu działalności spółki wymagana jest większość dwóch trzecich głosów. Warto zaznaczyć, że w takim przypadku każda akcja ma jeden głos bez przywilejów lub ograniczeń. To oznacza, że zmiana przedmiotu działalności spółki musi być poparta znaczną większością głosów akcjonariuszy. Uchwała powinna być podjęta w drodze jawnego i imiennego głosowania, a następnie ogłoszona (analogicznie jak przy odkupie akcji). Nie każda zmiana przedmiotu działalności spółki ma charakter zmiany istotnej. Cechę tę należy przypisać jedynie takiej zmianie, która ma na celu wprowadzenie odmiennego profilu głównej działalności spółki od dotychczasowego.
Skutki zmiany przedmiotu działalności
Skuteczność uchwały o zmianie przedmiotu działalności zależy od wykupienia akcji tych akcjonariuszy, którzy nie zgadzają się na tę zmianę. Akcjonariusze obecni na walnym zgromadzeniu, którzy głosowali przeciw uchwale, muszą w terminie dwóch dni od dnia walnego zgromadzenia, a nieobecni w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia uchwały, zgłosić żądanie wykupienia ich akcji. Jeśli nie zgłoszą takiego żądania w wyznaczonym terminie, uważa się ich za zgadzających się na zmianę. Statut spółki może przewidywać, że zmiana przedmiotu działalności spółki może następować bez wykupu akcji. Warunkiem przeprowadzenia takiej zmiany jest (prócz odpowiedniego postanowienia w statucie) spełnienie wymogów ustawowych dotyczących zasad głosowania w sprawie przedmiotowej uchwały. Walne zgromadzenie musi w takim przypadku podjąć uchwałę w sprawie istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki większością kwalifikowaną 2/3 głosów, w obecności osób reprezentujących co najmniej połowę kapitału zakładowego.
Cena wykupu akcji
Cena wykupu akcji jest ustalana na podstawie ceny notowanej na rynku regulowanym, według przeciętnego kursu z ostatnich trzech miesięcy przed powzięciem uchwały albo też, gdy akcje nie są notowane na rynku regulowanym, po cenie ustalonej przez biegłego wybranego przez walne zgromadzenie. Rynkiem regulowanym jest działający w sposób stały system obrotu instrumentami finansowymi dopuszczonymi do tego obrotu, który obejmuje rynek giełdowy, rynek pozagiełdowy, towarowy rynek obrotu instrumentów finansowych. Wycena biegłego ma więc zastosowanie do wyceny akcji notowanych w alternatywnym systemie obrotu prowadzonym przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie S.A., tj. system NewConnect i w przypadku dotyczącym spółki niepublicznej, gdy akcje podlegające wykupowi nie są przedmiotem obrotu na rynku regulowanym. Jeśli akcjonariusze nie wybiorą biegłego na tym samym walnym zgromadzeniu, zarząd spółki musi wystąpić do sądu rejestrowego w celu wyznaczenia biegłego do wyceny akcji.
Akcjonariusz, zdaniem którego dokonana przez biegłego wycena akcji będących przedmiotem wykupu jest zaniżona, może złożyć do sądu rejestrowego wniosek, na skutek którego sąd samodzielnie zweryfikuje wycenę lub wyznaczy nowego biegłego, który dokona wyceny akcji. Po ustaleniu ceny wykupu, osoby zamierzające wykupić akcje mają trzy tygodnie na wpłacenie należności na rachunek bankowy spółki. Uprawnionymi do wykupu akcji są osoby trzecie albo akcjonariusze pozostający w spółce.
Przymusowy wykup akcji mniejszościowych udziałowców w spółce niepublicznej
Warto również wspomnieć, że Kodeks spółek handlowych przewiduje również możliwość przymusowego wykupu akcji mniejszościowych akcjonariuszy przez większościowych udziałowców (tzw. squeeze out – „wyciśnięcie akcjonariuszy”). Walne zgromadzenie spółki może podjąć uchwałę o przymusowym wykupie akcji akcjonariuszy mniejszościowych.
Przymusowy wykup jest opcją, gdy akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 5% kapitału zakładowego, zostaną zobligowani do sprzedaży swoich akcji. W praktyce oznacza to, że większościowi akcjonariusze (nie więcej niż pięciu posiadających łącznie nie mniej niż 95% kapitału zakładowego) mogą zdecydować o wykupie akcji mniejszościowych. Jednakże, aby taka uchwała była skuteczna, wymaga ona większości 95% głosów oddanych na walnym zgromadzeniu.
Uchwała o przymusowym wykupie akcji musi precyzyjnie określać, które akcje podlegają wykupowi i akcjonariuszy zobowiązanych do zakupu tych akcji.Ponadto, uchwała określa akcje, które przypadają każdemu z nabywców. Ważne jest, że akcjonariusze, którzy zagłosowali za uchwałą o przymusowym wykupie, ponoszą solidarną odpowiedzialność za spłacenie całej sumy wykupu akcji mniejszościowych.
Przymusowy wykup akcji mniejszościowych jest możliwy tylko wtedy, gdy akcjonariusze mniejszościowi zgłoszą żądanie wykupienia ich akcji w wyznaczonym terminie. Akcjonariusze mniejszościowi, którzy nie zgłoszą żądania wykupienia ich akcji w terminie dwóch dni od dnia walnego zgromadzenia, jeśli byli obecni, lub w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia uchwały, jeśli byli nieobecni na walnym zgromadzeniu, uważani są za wyrażających zgodę na pozostanie w spółce. To oznacza, że niezgłoszenie żądania wykupienia akcji przez akcjonariuszy mniejszościowych skutkuje pozostaniem ich akcji w spółce.
Ustalenie ceny wykupu akcji podlegających przymusowemu wykupowi odbywa się tak samo jak przy wykupie związanym ze zmianą działalności spółki.
Warto również zaznaczyć, że przepisów Ksh o przymusowym wykupie akcji nie stosuje się do spółek publicznych. Przymusowy wykup akcji w spółkach publicznych dokonywany jest na podstawie przepisów ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego obrotu oraz o spółkach publicznych.
Radca Prawny Robert Grzegorek
