Akcjonariusz, który został pokrzywdzony działaniami członka rady nadzorczej spółki giełdowej, ma kilka możliwości działania w celu ochrony swoich interesów i dochodzenia swoich praw.
Droga cywilna
Akcjonariusz może wnieść pozew o odszkodowanie przeciwko członkowi RN, który nie dopełnił swoich obowiązków nadzorczych, co doprowadziło do strat finansowych. Uprawnienie do wytoczenia powództwa o naprawienie szkody, jeżeli uprzednio z powództwem takim nie wystąpi sama spółka, przysługuje każdemu z akcjonariuszy oraz osobie, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku.
Podstawą prawną takiego pozwu może być art. 486 w zw. z art. 483 Kodeksu spółek handlowych, który przewiduje odpowiedzialność cywilną członków organów spółki za szkody wyrządzone spółce. W pozwie inwestor musi wykazać, że poniósł konkretną szkodę finansową w wyniku działań lub zaniechań członka RN. Szkoda ta musi być realna, a nie tylko hipotetyczna. Należy również udowodnić, że członek RN naruszył swoje obowiązki wynikające z przepisów prawa, statutu spółki lub uchwał zgromadzenia akcjonariuszy. Może to obejmować m.in. działanie na szkodę spółki, naruszenie zasad należytej staranności, lojalności, czy przekroczenie uprawnień. Konieczne jest wykazanie związku przyczynowego między działaniem (lub zaniechaniem) członka RN a powstałą szkodą. Oznacza to, że szkoda musiała być bezpośrednim skutkiem naruszenia obowiązków przez członka RN. Inwestor musi udowodnić winę członka RN. Może to być wina umyślna (działanie z zamiarem wyrządzenia szkody) lub nieumyślna (niedbalstwo, brak należytej staranności).
Pozew powinien być złożony w sądzie właściwym ze względu na siedzibę spółki. Akcjonariusz musi pamiętać o terminach przedawnienia roszczeń. W przypadku roszczeń o odszkodowanie od członków organów spółki giełdowej terminy te mogą być różne, w zależności od okoliczności sprawy, jednak zazwyczaj wynoszą 3 lata od momentu, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia.
Jeżeli pokrzywdzonych inwestorów jest wielu, mogą oni połączyć swoje siły i złożyć pozew zbiorowy. Taka forma pozwu może być bardziej efektywna i mniej kosztowna dla indywidualnych inwestorów. Pozew zbiorowy mogą złożyć inwestorzy, którzy mają wspólne roszczenia przeciwko członkowi RN. Oznacza to, że roszczenia muszą wynikać z tych samych okoliczności faktycznych i prawnych. W praktyce oznacza to, że działania członka RN muszą dotyczyć wszystkich inwestorów w podobny sposób i spowodować podobne szkody.
Minimalna liczba osób, które mogą złożyć pozew zbiorowy, wynosi 10. Wszyscy członkowie grupy muszą wyrazić zgodę na udział w postępowaniu zbiorowym. Ponadto, inwestorzy muszą wybrać reprezentanta grupy, który będzie działał w ich imieniu. Sąd musi wyrazić zgodę na rozpoznanie sprawy w trybie postępowania zbiorowego. W tym celu należy złożyć wniosek o zatwierdzenie pozwu zbiorowego. Sąd oceni, czy sprawa spełnia warunki do prowadzenia w trybie zbiorowym, w tym czy roszczenia są jednorodne i czy liczba poszkodowanych jest wystarczająca. Grupa akcjonariuszy musi ustanowić pełnomocnika (zazwyczaj jest to kancelaria prawna) do reprezentowania ich interesów w postępowaniu sądowym. Pełnomocnik będzie odpowiedzialny za prowadzenie sprawy w imieniu wszystkich członków grupy. Akcjonariusze muszą uzgodnić sposób pokrycia kosztów postępowania. W postępowaniu zbiorowym koszty sądowe mogą być wysokie, dlatego często stosuje się umowy dotyczące podziału kosztów między członków grupy lub umowy z kancelariami prawnymi na zasadzie sukces fee (prowizja od wygranej sprawy).
Podobnie jak w przypadku indywidualnego pozwu, inwestorzy muszą wykazać, że ponieśli szkodę w wyniku działań członka RN oraz że działania te były niezgodne z prawem, statutem spółki lub uchwałami zgromadzenia akcjonariuszy. Konieczne jest udowodnienie związku przyczynowego między działaniem (lub zaniechaniem) członka RN a powstałą szkodą oraz wykazanie winy członka RN (umyślnej lub nieumyślnej).
Droga karna
Inwestorzy mogą złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do prokuratury lub policji, jeżeli istnieją przesłanki, że członek RN popełnił przestępstwo (np. oszustwo, fałszowanie dokumentów). Prokuratura może wszcząć postępowanie karne, które może zakończyć się skierowaniem aktu oskarżenia do sądu. Przed zainicjowaniem postępowania karnego, ważne jest zgromadzenie dowodów potwierdzających, że członek RN popełnił przestępstwo. Mogą to być dokumenty, korespondencje, raporty audytorów, zeznania świadków, itp.
Najważniejszym krokiem jest złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Może to zrobić każdy, kto posiada informacje o przestępstwie, w tym pokrzywdzony inwestor. Zawiadomienie powinno zawierać: dane osobowe zgłaszającego, dane członka RN, którego dotyczy zawiadomienie, szczegółowy opis zdarzenia i okoliczności wskazujących na popełnienie przestępstwa, wskazanie dowodów na poparcie twierdzeń, wnioski dotyczące ścigania karnego. Zawiadomienie można złożyć do prokuratury właściwej dla miejsca popełnienia przestępstwa, policji, która przekaże sprawę do prokuratury. Po złożeniu zawiadomienia, prokuratura (lub policja) prowadzi postępowanie przygotowawcze. W jego ramach mogą być przeprowadzane różne czynności śledcze, takie jak przesłuchanie świadków, zabezpieczenie i analiza dokumentów, przeszukanie siedziby spółki lub innych miejsc związanych ze sprawą.
Prokuratura po zebraniu wstępnych dowodów decyduje o wszczęciu postępowania karnego. Może to skutkować przedstawieniem zarzutów członkowi RN. Jeżeli zebrane dowody są wystarczające, prokuratura sporządza akt oskarżenia i kieruje go do sądu. Oskarżony członek RN zostaje wtedy formalnie postawiony w stan oskarżenia. Sprawa trafia do sądu, który prowadzi postępowanie karne. W jego ramach sąd ocenia dowody, przesłuchuje świadków i podejmuje decyzję co do winy oskarżonego. Sąd, po przeprowadzeniu postępowania, wydaje wyrok. Może to być wyrok skazujący (z określeniem kary) lub uniewinniający. Zarówno oskarżony, jak i prokuratura mogą odwołać się od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu wyższej instancji.
Droga administracyjna
Akcjonariusze, którzy mają zastrzeżenia co do działań członków rady nadzorczej spółki giełdowej, mogą zgłosić swoje uwagi do Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). KNF, jako organ nadzorczy nad rynkiem kapitałowym, posiada uprawnienia do prowadzenia postępowań wyjaśniających i nakładania sankcji administracyjnych. Inwestorzy powinni posiadać konkretne dowody lub informacje potwierdzające, że członek RN naruszył przepisy prawa. Mogą to być dokumenty, raporty finansowe, korespondencja, świadectwa innych osób itp.
Zastrzeżenia do KNF można zgłosić składając formalne zawiadomienie. Zawiadomienie powinno zawierać dokładny opis sytuacji, przedstawienie dowodów oraz wskazanie, które przepisy prawa zostały naruszone. Zawiadomienie powinno być złożone na piśmie lub elektronicznie i zawierać dane zgłaszającego, w tym imię, nazwisko, adres oraz kontakt. Zgłoszenia można dokonać także anonimowo, a podanie danych osobowych jest dobrowolne. KNF po otrzymaniu zawiadomienia wszczyna postępowanie wyjaśniające, w ramach którego może żądać od podmiotów nadzorowanych przedstawienia dokumentów i informacji, przeprowadzać kontrolę oraz przesłuchiwać świadków. Jeśli KNF stwierdzi naruszenie przepisów prawa, może nałożyć sankcje administracyjne na członka RN, takie jak kary pieniężne, zakazy pełnienia funkcji w organach spółek giełdowych. Decyzje KNF o nałożeniu sankcji administracyjnych mogą być publikowane, co ma na celu zwiększenie transparentności działań nadzorczych oraz prewencję naruszeń prawa. Zgłaszając zastrzeżenia do KNF, inwestorzy mogą przyczynić się do ukarania członków RN, którzy naruszają przepisy prawa oraz do poprawy funkcjonowania rynku kapitałowego i ochrony inwestorów.
Zobacz też: formularz zgłoszeniowy na stronie KNF.
Działania wewnętrzne w spółce
Inwestorzy (akcjonariusze) spółki giełdowej reprezentujący co najmniej jedną dwudziestą kapitału zakładowego mogą dążyć do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy (NWZA) w celu omówienia sytuacji w spółce i podjęcia odpowiednich uchwał, takich jak odwołanie członków rady nadzorczej (RN), powołanie nowych członków, czy zlecenie audytu działalności zarządu i RN, a także procedowania nad innymi sprawami przewidzianymi w porządku obrad.
Akcjonariusze składają pisemny wniosek do zarządu spółki, wskazując proponowany porządek obrad i uzasadnienie dla zwołania NWZA. Zarząd ma dwa tygodnie na zwołanie NWZA. Zawiadomienie o NWZA musi być opublikowane i wysłane do akcjonariuszy zgodnie z przepisami KSH i statutem spółki. Jeśli zarząd nie zwoła NWZA w terminie, akcjonariusze mogą zwołać zgromadzenie samodzielnie, uzyskując uprzednio upoważnienie sądu rejestrowego, jeśli to konieczne. Zwołanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy umożliwia więc inwestorom bezpośredni wpływ na kluczowe wspomniane wyżej zdarzenia korporacyjne, a do ich podjęcia wymagana jest niezbędna, przewidziana przepisami ksh większość. Procedura ta jest ściśle określona przez przepisy ksh oraz statut spółki, co ma na celu zapewnienie przejrzystości i równości w działaniu wszystkich akcjonariuszy.
Media i opinia publiczna
Nagłośnienie sprawy w mediach może być skutecznym sposobem wywarcia presji na członków rady nadzorczej (RN) i zarząd spółki, a także mobilizacji organów nadzorczych i ścigania do szybszego działania. Przed podjęciem jakichkolwiek działań, inwestorzy powinni zgromadzić wszelkie dowody i informacje dotyczące nieprawidłowości. Mogą to być dokumenty, raporty finansowe, e-maile, świadectwa innych osób itp. Ważne jest, aby komunikat był jasny, zwięzły i oparty na faktach. Należy przedstawić, jakie konkretnie nieprawidłowości miały miejsce, kto jest za nie odpowiedzialny, jakie są dowody oraz jakie działania zostały podjęte przez inwestorów. Nawiązanie kontaktu z dziennikarzami specjalizującymi się w sprawach gospodarczych i finansowych może pomóc w skutecznym nagłośnieniu sprawy. Dobrą praktyką jest przygotowanie i wysłanie komunikatu prasowego do wybranych mediów oraz zorganizowanie konferencji prasowej.
Akcjonariusze mogą stworzyć kampanię w mediach społecznościowych, używając hashtagów, publikując regularne aktualizacje i angażując influencerów finansowych. Wsparcie organizacji inwestorskich, takich jak Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych może zwiększyć wiarygodność i zasięg kampanii. Organizacje te często mają doświadczenie w nagłaśnianiu takich spraw i mogą pomóc w organizacji kampanii medialnej.
Wszystkie informacje przekazywane mediom muszą być prawdziwe i rzetelne, ale też należy mieć na względzie, że przekazywane informacje co do zasady nie powinny prowadzić do ujawnienia informacji cenotwórczych. Ponadto rozpowszechnianie fałszywych informacji może prowadzić do konsekwencji prawnych, w tym oskarżeń o zniesławienie. Należy unikać ujawniania informacji, które mogą naruszać prywatność osób niezaangażowanych bezpośrednio w sprawę. Wszelkie dane osobowe powinny być przetwarzane zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych. Dowody i dokumenty potwierdzające nieprawidłowości powinny być zabezpieczone i przechowywane w sposób umożliwiający ich późniejsze wykorzystanie w postępowaniach prawnych.
Podstawa prawna:
- art. 483, 486, 399-400 – Kodeks spółek handlowych, tj. z dnia 7 grudnia 2023 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 18);
- art. 415-416, 471, 23-24 - Kodeks cywilny, tj. z dnia 2 sierpnia 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 1610);
- art. 1-2, 4 - Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (tzw. ustawa o pozwach zbiorowych, tj. z dnia 25 maja 2023 r. Dz.U. z 2023 r. poz. 1212);
- art. 304-305 - Kodeks postępowania karnego, tj. z dnia 7 grudnia 2023 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 37);
- art. 7, 11, 26 - Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, tj. z dnia 16 listopada 2022 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 188);
- art. 96 - Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, tj. z dnia 11 marca 2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 620);
- dział VIII sankcje administracyjne za naruszenie przepisów - Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, tj. z dnia 21 marca 2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 722);
- art. 4-6 - Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe, tj. z dnia 14 września 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1914).
Radca Prawny Robert Grzegorek
