Instytucje przymusowego wykupu i odkupu znajdują zastosowanie, gdy istnieje bardzo wysoka koncentracja akcji w rękach jednego lub kilku akcjonariuszy.
W takich sytuacjach, z jednej strony istnieje ryzyko pokrzywdzenia akcjonariuszy mniejszościowych, którzy pozbawieni są realnego wpływu na działalność spółki, a niska płynność ogranicza możliwość wyjścia z inwestycji. Z drugiej strony, akcjonariusze mniejszościowi mogą nadużywać swoich praw uniemożliwiając efektywne zarządzanie spółką. Między innymi z tych względów stworzono instytucje przymusowego wykupu i odkupu akcji.
Uprawnienie nadane większościowym akcjonariuszom, polegające na możliwości żądania od pozostałych udziałowców sprzedaży wszystkich pozostałych akcji to przymusowy wykup. Wówczas nabycie akcji nie wymaga zgody sprzedającego. Akcjonariusz, aby móc skorzystać z tego prawa, musi posiadać 95 proc. ogólnej liczby głosów w spółce publicznej. Taki sam próg zaangażowania kapitałowego obowiązuje w spółce niepublicznej, jednakże procedura przymusowego wykupu zawiera istotne różnice. W zależności, czy jest to spółka publiczna, czy niepubliczna, inne są również terminy, kiedy z żądaniem takim można wystąpić, a także sposób ustalania ceny (zobacz więcej: Kiedy akcjonariusz może żądać przymusowego wykupu?).
Z kolei akcjonariusze mniejszościowi mają analogiczne prawo żądać odkupienia posiadanych przez nich akcji od akcjonariusza, który przekroczył określony udział w spółce, co nazywane jest przymusowym odkupem. Również w tym przypadku uregulowania dla spółek publicznych i niepublicznych nieco się różnią w zakresie terminów na realizację uprawnień, sposobów ustalania cen wykupu i odkupu, progów udziału w spółce dających takie uprawnienia, jak również procedur (zobacz więcej: Kiedy akcjonariusz może żądać przymusowego odkupu?).
Nabycie akcji przez akcjonariuszy większościowych umożliwia przyspieszenie procesów decyzyjnych oraz pozwala na usprawnienie zarządzania spółką. Przymusowy wykup od akcjonariuszy mniejszościowych chroni spółkę przed sytuacjami w których mniejszość nadużywa swoich praw, np. drobni akcjonariusze konsekwentnie zaskarżają uchwały utrudniając w ten sposób zarządzanie spółką.
Celem przymusowego odkupu akcji jest ochrona interesów akcjonariuszy mniejszościowych. Umożliwia im sprzedaż akcji po odpowiedniej cenie w sytuacji gdy ich pozycja stała się marginalna w związku z pojawieniem się dominującego akcjonariusza.
