Szeroko z pojęciem rachunkowości kreatywnej spotykamy się już od kilkunastu lat. Głośno o działaniach mających na celu tzw. „kreowanie” w rachunkowości – w szczególności kreowania danych prezentowanych w sprawozdaniach finansowych – świat dowiedział się w czasie tzw. „sprawy Enronu” na początku XXI wieku.
Pierwsza część artykułu została opublikowana w Akcjonariuszu nr 2/2014
To właśnie zysk netto będzie najczęściej narażony na działanie rachunkowości kreatywnej. Wynika to z faktu, że dla wielu inwestorów wielkość zysku jest wykładnią oceny kondycji finansowej spółki, a często też podstawą do oceny firmy w kontekście potencjalnej dywidendy.
Dlatego dzisiejsza publikacja w przeważającej części będzie poświęcona kreowaniu wielkością zysku netto – i to zarówno zawyżaniem, jak i świadomym zaniżaniem go.
Ale trzeba pamiętać, że nie tylko zysk (strata) netto jest narażony na sztuczne jego ustalanie. W zasadzie kreować można każdą informację generowaną przez spółkę na zewnątrz – taką która może być w kręgu zainteresowania inwestorów. A więc po kolei…
Ukrywanie strat
Z ukrywaniem strat mamy do czynienia w przypadku, gdy spółka ma już wiedzę, iż na danym zleceniu (kontrakcie) poniosła straty, ale z sobie tylko znanych powodów nie przekazuje tej informacji opinii publicznej. A ponieważ na naszej giełdzie raportowanie wyników odbywa się w cyklu kwartalnym, to w zasadzie bardzo szybko spółka może „załapać się” jako ta która stosuje rachunkowość kreatywną w ujęciu negatywnym.
Inwestorzy powinni być bardzo uważni w czytaniu sprawozdań finansowych. Prawda jest taka, że każdą informację istotną dla akcjonariuszy można odpowiednio wykreować, aby była jak najkorzystniejsza dla spółki.
Jako przykłady można tutaj podać spółki z branży budowlanej, które w wyniku akcji „Euro 2012” wygrały i zawarły, jak się później okazało, niekorzystne kontrakty. Mimo, iż umowy były zawierane w latach 2008-2010, to negatywne skutki były widoczne dopiero w sprawozdaniach finansowych za 2011 czy 2012 rok. Trudno uwierzyć, że spółki dowiedziały się o stratach dopiero po zakończeniu realizacji.
Brak odpisów aktualizujących należności
Drugim – lecz niezwykle częstym narzędziem rachunkowości kreatywnej – jest fakt nie uznawania za bezwartościowe należności – które nie zostały i najprawdopodobniej nie zostaną nigdy zapłacone.
Definicja ustawy o rachunkowości w tym zakresie zdecydowanie nie pomaga – „należności o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności”. „Znaczny stopień prawdopodobieństwa” jest z założenia uznaniowy i co naturalne inne zdanie może mieć spółka, inne audytor a jeszcze inne inwestor.
Problem pojawia się wtedy, gdy spółka w świadomy sposób steruje czy tworzyć odpis aktualizujący czy też nie. Jeżeli istnieją obiektywne przesłanki braku zapłaty taki odpis powinien być utworzony.
Przykład 1
|
Zysk spółki przed utworzeniem odpisów aktualizujących należności wynosi 200 tys. zł Zgodnie z ogólną oceną sytuacji kontrahentów – rzetelny odpis aktualizujący należności powinien wynosi 300 tys. zł, lecz gdyby tak postąpiła spółka to wynik końcowy by był ujemny –100 tys. zł. Dlatego podjęto decyzję o utworzeniu odpisów tylko w wysokości 50 tys. zł (250 tys. „pominięto”) i wynik – zysk netto – został zaprezentowany w kwocie 150 tys. zł. |
Amortyzacja
Na płaszczyźnie amortyzacji również można doszukać się realnych narzędzi rachunkowości kreatywnej.
Najczęstszym rozwiązaniem w zakresie amortyzacji bilansowej stosowanym przez spółki jest przyjęcie… stawek podatku dochodowego od osób prawnych. Stawki te są odgórnie narzucone przepisami i w zasadzie nie ma możliwości stosowania innych.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości a także Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej, podstawą ustalenia stawki amortyzacji powinien być „okres ekonomicznej użyteczności”, a więc faktyczny okres użytkowania. I wiele spółek stosuje to rozwiązanie.
Problem pojawia się, gdy rozwiązania bilansowe stosowane są wybiórczo, a więc wtedy gdy pasuje to spółce.
Przykład 2
|
Spółka dla ustalenia stawki amortyzacji bilansowej stosuje przepisy podatkowe. Jednak w bieżącym roku nabyła bardzo istotny wartościowo środek trwały, który gdyby był amortyzowany w sposób przyjęty dotychczas w jednostce – spowodował by wygenerowanie straty. Dlatego spółka podejmuje decyzję, aby ten nowy środek trwały objęty był inną – „lepszą” – stawką amortyzacją. |
Wpływ zmian okresu ekonomicznej użyteczności na wynik finansowy
Grupa dokonała weryfikacji przewidywanego okresu ekonomicznej użyteczności składników rzeczowego majątku trwałego, na podstawie którego dokonano zmian stawek amortyzacyjnych. Efektem wydłużenia okresów ekonomicznej użyteczności środków trwałych jest obniżenie kosztów amortyzacji za rok 2013 oszacowany na kwotę 3,8 mln zł.
Przeterminowane zapasy
Moim zdaniem zapasy, jak i również cała sfera produkcji, jest najpopularniejszym, ale też i najtrudniejszym do wykrycia miejscem na rachunkowość kreatywną.
Aby móc ocenić jak wygląda gospodarka magazynowa czy sposoby rozliczania kosztów produkcji, niezbędna jest nie tylko bardzo dobra znajomość zasad rachunkowości, ale również samej firmy a także branży w której działa.
Trudno bowiem z samego sprawozdania finansowego ocenić jaka jest jakość zapasów i jaka jest ich realna wartość.
Skutki w sprawozdaniu finansowym zaprezentowano na przykładzie 3.
Przykład 3
|
Spółka posiada zapasy (materiały) o wartości księgowej 100 tys. zł – jest to wartość za ile zostały one nabyte. Obecnie wartość tych zapasów – według wiedzy spółki – wynosi 0 zł. Możliwe są zatem dwa rozwiązania – a) wykazanie materiałów jako aktywo w kwocie 100 tys. zł; b) nie wykazanie materiałów jako aktywo, a dokładnie wykazanie ich w wartości 0 zł, przy równoczesnym wykazaniu straty na tych zapasach w analogicznej wysokości. |
Mimo nieznacznej zmiany wielkości zapasów – a nawet zmniejszeniu ich stanu, spółka utworzyła istotne odpisy aktualizujące zapasy.
|
Rok zakończony |
31 grudnia 2013 r. |
31 grudnia 2012 r. |
|
Materiały (według ceny nabycia) |
35.260 |
37.015 |
|
Produkcja w toku (według kosztu wytworzenia |
23.187 |
45.622 |
|
Produkty gotowe |
20.738 |
11.596 |
|
Zaliczki na dostawy |
3 |
592 |
|
Odpis aktualizujący wartość zapasów |
5.104 |
- |
|
Zapasy ogółem, według niższej z dwóch wartości: ceny nabycia (kosztu wytworzenia) oraz wartości netto możliwej do uzyskania |
74.084 |
94.825
|
„Topienie” strat
Mówiąc o rachunkowości kreatywnej najczęściej mamy na myśli świadome zawyżanie wyniku finansowego. Inaczej może sytuacja przedstawiać się gdy wiadomo już że spółka zaprezentuje stratę i nie ma jakichkolwiek szans na dodatni wynik. W takiej sytuacji może nastąpić świadome „topienie” większych kwot w stratach, aby mieć bufor ma następne lata.
Działanie takie można zaprezentować na przykładzie – przesadnego tworzenia odpisów aktualizujących należności.
Przykład 4
|
Spółka zamiast rzetelnych odpisów aktualizujących w wysokości 1 mln zł, tworzy odpisy w wysokości 1,5 mln zł. Dla wyniku finansowego bieżącego roku nie ma to znaczenia, gdyż bez względu na to która kwota będzie ujęcia w sprawozdaniu i tak wynik będzie ujemny. Co się dzieje w przyszłym roku? Należności na które utworzono „dodatkowy” odpis aktualizujący zostają uregulowane, a więc odpis – będący w ubiegłym roku stratą – staje się zyskiem. Spółka – w zasadzie bez jakiejkolwiek pracy – prezentuje dodatkowy zysk w wysokości 0,5 mln zł. |
Skutek rozwiązania odpisów aktualizujących. Pozostałe przychody
|
|
Za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r. |
Za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2012 r. |
|
Dotacje państwowe |
619 |
550 |
|
Zysk na sprzedaży rzeczowych aktywów trwałych |
126 |
206 |
|
Rozwiązanie innych rezerw i odwrócenie odpisów aktualizujących |
13 |
371
|
|
Odszkodowania i reklamacje |
42 |
100 |
Przedstawione przykłady prezentują autentyczne dane finansowe spółek giełdowych, jednakże nie należy ich traktować jako analizę konkretnego przypadku, lecz jako próbę pokazania jak czytać dane zawarte w sprawozdaniach finansowych na podstawie wyrywkowych danych. Omówione przykłady mają charakter edukacyjny i tak należy je traktować. Nie stanowią one również rekomendacji, ani oceny konkretnego podmiotu.
Ten artykuł pochodzi z Akcjonariusza 2/2014
Czytaj Akcjonariusza również w wersji na iPada:
