Inwestowanie w fundusze inwestycyjne to jeden z najprostszych sposobów inwestowania. Za wygodę trzeba jednak zapłacić, a ponadto warto pamiętać o kilku istotnych aspektach związanych z tym czym są i jak działają fundusze inwestycyjne.
Odświeżamy sekcję ABC Inwestora. Artykuł przeznaczony jest dla początkujących inwestorów lub osób, które w ogóle jeszcze nie inwestują. W najbliższych dniach będziemy publikować kolejne materiały z tej serii.
Fundusze inwestycyjne to forma wspólnego inwestowania, w ramach której pieniądze pozyskiwane od wielu inwestorów są lokowane w różnego rodzaju instrumenty finansowe – akcje, obligacje, ETF-y itp. Wpłaty dokonane przez inwestorów są przeliczane na tytuły uczestnictwa, dzięki czemu wiadomo, jaki procent aktywów danego funduszu przypada na konkretną osobę (im więcej wpłaci, tym więcej ma tytułów uczestnictwa).
Wykorzystanie efektu skali funduszu ma sprawić, że każdy z jego uczestników będzie mógł korzystać z możliwości inwestycyjnych niedostępnych dla pojedynczej osoby. Przykładowo, jednemu inwestorowi bardzo trudno byłoby zakupić akcje 100 spółek, a następnie utrzymywać je w określonych proporcjach. Fundusz inwestycyjny zasilony pieniędzmi wielu osób ma takie możliwości, zaś każdy z inwestorów, zamiast wielu akcji, może posiadać odpowiednią ilość jednostek uczestnictwa w funduszu.
W fundusze inwestycyjne można inwestować niewielkie kwoty (np. już od 100 złotych), więc za wcale nie trzeba mieć dużego kapitału, aby kupić kawałek bardzo zróżnicowanego portfela aktywów, w które inwestuje fundusz.
Działalnością funduszu zarządzają profesjonaliści posiadający odpowiednie wykształcenie. Nie gwarantuje to, że zarządzający osiągną wynik lepszy od pojedynczego inwestora (ani też, że osiągną jakikolwiek dodatni wynik). Inwestowanie w fundusze wiąże się z ryzykiem, zaś pewne jest jedynie to, że za usługę zarządzania naszymi pieniędzmi będziemy musieli zapłacić (więcej na ten temat w sekcji Fundusze inwestycyjne – koszty).
Rodzaje funduszy inwestycyjnych
Pierwszy polski fundusz inwestycyjny powstał w 1992 r. Był to Pioneer Pierwszy Polski Fundusz Powierniczy, obecnie funkcjonujący pod nazwą Pekao Zrównoważony. W ciągu ponad 30 lat na polskim rynku pojawiło się sporo innych funduszy oferowanych przez liczne Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych (TFI). Działalność funduszy inwestycyjnych jest nadzorowana przez Komisję Nadzoru Finansowego – na jej stronie dostępny jest wykaz Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych, które mogą legalnie działać w Polsce.
Fundusze inwestycyjne możemy podzielić na kilka sposobów. Pierwsza klasyfikacja dotyczy charakteru danego funduszu. Zgodnie z treścią ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, fundusze dzielimy na:
- Fundusz inwestycyjny otwarty (FIO)
- Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty (SFIO)
- Fundusz inwestycyjny zamknięty (FIZ)
Fundusze inwestycyjne otwarte to fundusze, w których inwestorzy mogą nabywać jednostki uczestnictwa przez cały czas funkcjonowania funduszu oraz żądać ich odkupu (czyli zamiany na pieniądze). W przypadku specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych mogą zostać określone konkretne warunki dotyczące możliwości odkupowania jednostek uczestnictwa. Oba rodzaje funduszy mogą występować pod postacią funduszu parasolowego. Fundusz parasolowy to pojedynczy fundusz posiadający wydzielone subfundusze, między którymi uczestnicy mogą się przenosić bez konieczności wypłaty pieniędzy i zapłacenia podatku od zysków kapitałowych.
Trzecim rodzajem funduszu inwestycyjnego jest fundusz inwestycyjny zamknięty. W przypadku tego rodzaju funduszy, inwestor nabywa nie jednostki uczestnictwa, lecz certyfikaty uczestnictwa. W przeciwieństwie do jednostek uczestnictwa, certyfikaty są papierami wartościowymi i można je sprzedać innej osobie. Jednostki funduszy otwartych można umorzyć jedynie w samym funduszu.
Fundusz inwestycyjny zamknięty oferuje certyfikaty tylko w ograniczonym czasowo okresie subskrypcji oraz dokonuje wykupu tych certyfikatów również w określonym momencie. W fundusz inwestycyjny zamknięty nie można więc zainwestować w dowolnym czasie, ani też wypłacić z niego pieniędzy. Z tego powodu zarządzający funduszem zamkniętym nie muszą się martwić o to, że wielu klientów jednocześnie zgłosi się po pieniądze, przez co trzeba będzie sprzedać część aktywów, w które zainwestował fundusz. Ponadto, fundusze zamknięte umożliwiają inwestowanie w szerszy zakres aktywów (np. nieruchomości, spółki z o.o.).
Innego podziału funduszy inwestycyjnych można dokonać ze względu na rodzaj aktywów, w które inwestują. Klasyfikacja funduszy, którą publikuje Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami, wyróżnia następujące rodzaje funduszy inwestycyjnych:
- Fundusze akcji
- Fundusze mieszane
- Fundusze dłużne
- Fundusze rynku pieniężnego
- Fundusze rynku nieruchomości
- Fundusze aktywów niepublicznych
- Fundusze absolutnej stopy zwrotu
- Fundusze surowcowe
- Fundusze sekurytyzacyjne
- Fundusze zdefiniowanej daty
Każda z tych grup może dzielić się na dodatkowe podgrupy. Przykładowo, wśród funduszy akcji wyróżniamy:
- Fundusze uniwersalne
- Fundusze małych i średnich spółek
- Fundusze sektorowe
- Fundusze indeksowe
Istnieje także podział funduszy inwestycyjnych ze względu na obszar, na którym inwestują. Wyróżniamy:
- Fundusze rynków rozwiniętych
- Fundusze rynków wschodzących
- Fundusze rynku globalnego
- Fundusze rynków regionalnych (Polska, Europa, USA, Azja i Pacyfik)
Każdy z funduszy inwestycyjnych kieruje się polityką inwestycyjną określoną w dokumentach funduszu, którą inwestor powinien znać. Polityka inwestycyjna nie gwarantuje osiągania zysków, lecz wskazuje na to, w co i jak zamierzają inwestować zarządzający, aby osiągnąć jak najlepszy wynik. W polityce inwestycyjnej określony jest rodzaj aktywów, ich proporcje w danym funduszu, a także punkty odniesienia (benchmarki) dla danego funduszu.
Przykładowy opis polityki inwestycyjnej jednego z funduszy, który w nazwie ma „fundusz akcji małych i średnich spółek”:
Fundusz lokuje co najmniej 66% aktywów w akcje notowane na GPW. Minimum 50% aktywów stanowią akcje małych i średnich spółek. Do 34% środków inwestowane jest w instrumenty rynku pieniężnego, papiery wartościowe emitowane, poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski oraz depozyty.
A teraz dla porównania opis innego funduszu, który w nazwie również ma „fundusz akcji małych i średnich spółek”:
Fundusz inwestuje od 80% do 100% aktywów w udziałowe papiery wartościowe, przy czym większość aktywów inwestowana jest w akcje małych i średnich spółek (o kapitalizacji poniżej 2 mld euro). Przedmiotem inwestycji są spółki o niskiej relatywnej wycenie, solidnej kondycji finansowej i wysokim prawdopodobieństwie osiągania stabilnych wyników finansowych. Fundusz inwestuje głównie w akcje krajowych emitentów.
Jak widać, chociaż oba fundusze należą do tej samej kategorii, to mogą inwestować w odmienny sposób. Oczywiście każdy z funduszy w ramach określonej polityki inwestycyjnej może dobierać do portfela akcje różnych spółek, przez co wyniki funduszy inwestycyjnych z tej samej kategorii mogą się bardzo mocno różnic.
|
Fundusze indeksowe 📈
Fundusze indeksowe stanowią szczególny rodzaj funduszy inwestycyjnych. W przeciwieństwie do funduszy zarządzanych aktywnie, celem funduszy indeksowych nie jest osiągnięcie jak najwyższej stopy zwrotu w ramach określonej polityki inwestycyjnej. Fundusz indeksowy stara się odzwierciedlać zachowanie konkretnego indeksu giełdowego (np. amerykańskiego S&P 500) i inwestor.
Fundusze indeksowe są zazwyczaj wyraźnie tańsze od funduszy aktywnie zarządzanych. O pasywnych inwestorów rywalizują z funduszami ETF, które są notowane na giełdzie.
Więcej na ten temat w artykule: Inwestowanie pasywne w fundusze indeksowe. |
Fundusze inwestycyjne – koszty
Kluczowym aspektem związanym z inwestowaniem w fundusze inwestycyjne są opłaty. Niestety, koszty inwestowania w fundusze inwestycyjne w Polsce są relatywnie wysokie, szczególnie na tle bardziej rozwiniętych rynków. Tymczasem w długim okresie koszty inwestowania mogą być zabójcze dla naszego kapitału. Jeżeli wydaje Ci się, że opłata rzędu 3%, 2% czy 1% aktywów rocznie wygląda na niską, to spójrz na poniższy wykres.
Oto prosty przykład – 10 000 zł zainwestowane na 20 lat przy rocznym zysku (stopie zwrotu) na poziomie 4%. Czarna linia (najwyżej na wykresie) to scenariusz bez jakichkolwiek kosztów, linie kolorowe to wyniki przy odpowiednik poziomie kosztów.
Różnicę widać wyraźnie. Chociaż wartości dochodzące do 3% rocznie wydają się niskie na pierwszy rzut oka, to w praktyce istnieją pomiędzy nimi istotne różnice, gdy mowa o osiąganej stopie zwrotu. Warto pamiętać, że w modelowym przykładzie zysk (w tym wypadku 4% rocznie) osiągany jest zawsze, a w rzeczywistości nigdy nie jest to pewne. W realnym świecie pewne są tylko koszty, zyski są opcjonalne.
Koszty, które pobierane są na bieżąco od aktywów zgromadzonych przez inwestorów w danym funduszu, sprawiają, że końcowy wynik może być o wiele niższy. Koszty inwestowania po prostu ograniczają pulę pieniędzy, które mogą dla nas pracować. Dlatego też im niższy poziom kosztów, tym dla inwestora lepiej.
Wysokie koszty inwestowania w polskich funduszach inwestycyjnych spotkały się z reakcją Ministerstwa Finansów. W 2022 r. zakończony został cykl nakazanych obniżek maksymalnych opłat za zarządzanie, które obecnie mogą wynosić maksymalnie 2%. To nadal sporo na tle innych państw, ale o wiele mniej niż w przeszłości. Ponadto należy pamiętać, że opłata za zarządzanie nie jest jedynym kosztem, z jakim możemy się spotkać inwestując w fundusze inwestycyjne.
Koszty w funduszach inwestycyjnych:
- Opłata za zarządzanie – opłata stała (max. 2% rocznie, naliczana codziennie), pobierana niezależnie od wyniku funduszu
- Premia za sukces – opłata zmienna, uzależniona od wyniku fundusz (jej wysokość i sposób naliczania określana jest dla danego funduszu; nie występuje we wszystkich funduszach)
- Opłata dystrybucyjna – pobierana w momencie nabywania jednostek uczestnictwa u dystrybutora (jako procent wpłacanej kwoty)
- Opłata umorzeniowa – pobierana w momencie umarzania jednostek uczestnictwa (jako procent wypłacanej kwoty)
- Opłata za zamianę/konwersję – pobierana za przejście między funduszami lub subfunduszami
- Opłata wyrównawcza – pobierana w momencie zmiany funduszu o niższej opłacie dystrybucyjnej na fundusz o wyższej opłacie
|
💸Podatki w funduszach inwestycyjnych
Inwestując w fundusze musimy liczyć się z koniecznością zapłaty podatku od zysków kapitałowych (podatku Belki), który w Polsce wynosi 19%. Od 2024 r. możliwa jest kompensacja zysków i strat z funduszy inwestycyjnych oraz innych rodzajów inwestycji (np. w akcje). W związku z tym TFI prawdopodobnie nie będą już samodzielnie rozliczać podatku z tytułu sprzedaży jednostek TFI, a zadanie to spadnie na inwestora.
🟢Kompendium wiedzy na temat podatków znajdziesz w sekcji: Wszystko o podatku giełdowym.
Jedyną możliwość inwestowania w fundusze bez podatku Belki oferuje założenie Indywidualnego Konta Emerytalnego lub Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego.
🟢Zobacz też: IKE czy IKZE – co bardziej się opłaca? Poznaj różnice i zdecyduj, co wybrać |
Wyniki funduszy inwestycyjnych
Jedną z budzących największe emocji kwestią związaną z funduszami inwestycyjnymi są ich wyniki. To temat powiązany z omówionymi już kosztami , ale również dotyczący tego jak funkcjonują rynki finansowe i czy na dłuższą metę inwestor (w tym wypadku fundusz inwestycyjny) może systematycznie pokonywać ten rynek.
Informacje o wynikach funduszy można znaleźć na ich stronach internetowych lub w serwisach dostarczających informacji finansowych. Fundusze nie są wyceniane w czasie rzeczywistym – zazwyczaj dzieje się to raz dziennie i w dni robocze, a prezentowana wycena pochodzi sprzed jednego czy dwóch dni.
Przykładowy wykres wyceny jednostki funduszu Quercus Agresywny
|
📅 Nie kieruj się (wyłącznie) historycznymi wynikami!
Wybierając fundusz inwestycyjny nigdy nie kieruj się tylko historycznymi stopami zwrotu oraz jego pozycją w pojedynczym rankingu za dany okres (miesiąc, rok itp.). W świecie inwestowania przeszłe wyniki nigdy nie są gwarantem przyszłych zysków.
Fundusze dobieraj starannie, dostosowując je do własnej sytuacji oraz kontrolując koszty. Jeżeli możesz znaleźć tańsze i równie bezpieczne rozwiązanie, to zdecyduj się na nie – w długim okresie z pewnością się to opłaci. |
Liczne badania wskazują na to, że w długim terminie wyraźnie maleje odsetek aktywnie zarządzanych funduszy, które osiągają wynik lepszy niż rynkowy indeks. W jednym roku może się okazać, że zauważalna cześć funduszy inwestycyjnych przeskoczyła wymagają poprzeczkę, choć i to zadanie niekiedy nie udaje się wielu funduszom. Spojrzenie na tę sprawę w długim terminie, 10 czy 20-letni (a przecież taki horyzont inwestycyjny ma wiele osób), pokazuje, że mało który fundusz inwestycyjny dowozi wyniki lepsze od przeciętnych, np. wyrażanych przez szeroki indeks danego rynku.
Oto kolejny przykład z rynku amerykańskiego – procenty w tabeli oznaczają ile funduszy osiągnęło wyniki gorsze niż wymieniony w drugiej kolumnie tabeli indeks.
|
🤝📈 Najsłynniejszy zakład świata finansów
Właśnie z inwestowaniem w fundusze inwestycyjne związany był najsłynniejszy zakład, którego jedną ze stron był Warren Buffett – najbardziej znany inwestor świata. W 2006 r. legendarny inwestor rzucił wyzwanie zarządzającym amerykańskimi funduszami dotyczące pobicia przez nich wyniki funduszu indeksowego, odwzorowującego indeks S&P 500. Buffett był zdania, że w ciągu dekady zarządzający funduszami inwestycyjnymi nie pobiją wyniku funduszu indeksowego, odzwierciedlającego notowania 500 czołowych spółek. W 2008 r. znalazł się śmiałek – Tom Seides z Protege Partners – który przystał na zakład o 1 000 000 dolarów.
W 2018 r. rozstrzygnięto zakład, który bezapelacyjnie wygrał Buffett. Obstawiony przez niego fundusz indeksowy zarabiał 8,5% rocznie, zaś fundusze aktywnie zarządzane od 0,3% do 6,5%.
Jeszcze przed końcem zakładu, w 2013 r., Buffett zarekomendował, aby po jego śmierci majątek pozostający żonie Astrid został w 90% zainwestowany w fundusz indeksowy na S&P500, a 10% stanowiły krótkoterminowe obligacje rządu USA. |
Informacje o funduszach
Każdy z funduszy inwestycyjnych musi posiadać zestaw dokumentów. Dzięki nim inwestor może zapoznać się z działalnością danego funduszu, jego profilem ryzyka oraz historycznymi wynikami. Wyróżniamy następujące dokumenty:
- Statut funduszu inwestycyjnego – bardzo szczegółowy dokument sporządzany na potrzeby uruchomienia funduszu, który określa m.in. nazwę, zasady funkcjonowania, politykę inwestycyjną, występujące koszty i inne podstawowe kwestie.
- KID (kluczowe informacje dla inwestorów) – krótki dokument (kilka stron) o wystandaryzowanej formule (podobnej dla każdego funduszu), w którym można znaleźć głównie informacje na temat funduszu, w tym poziom jego ryzyka oraz scenariusze dotyczące zainwestowania w ten fundusz
- Karta funduszu inwestycyjnego – bardzo krótki materiał reklamowy (maksymalnie kilka stron), w którym zawarte są najważniejsze informacje dotyczące funduszu, w tym historyczne wyniki
- Sprawozdanie finansowe funduszu inwestycyjnego – okresowe (co pół roku) raporty dotyczące faktycznej działalności funduszu (wyniki, koszty itp.) w danym okresie, które jest audytowane przez biegłego rewidenta
Poza zestawem dokumentów, informacje na temat funduszy znajdziemy także na stronach internetowych – mogą to być strony samych Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych lub strony agregujące informacje o różnych funduszach
Ryzyko inwestowania w fundusze inwestycyjne
Inwestowanie w fundusze inwestycyjne, jak każdy inny rodzaj inwestowania, wiąże się z ryzykiem straty. W przypadku funduszy inwestycyjnych, inwestor ma do dyspozycji specjalny wskaźnik, który może pomóc zaklasyfikować dany fundusz do danego profilu ryzyka.
Wskaźnik SRRI (ang. Synthetic Risk and Reward Indicator, Syntetyczny Wskaźnik Ryzyka i Nagrody), o którym informacje znaleźć można np. karcie funduszu lub KID (dla funduszy otwartych), bazuje na statystycznej mierze zmienności jaką jest odchylenie standardowe. Wskaźnik ten pokazuje o ile zmieniała się średnio cena jednostek danego funduszu w ciągu ostatnich 5 lat (pod uwagę brane są wyceny co tydzień).
Wskaźnik SRRI dla danego funduszu przybiera jeden z 7 poziomów – im wyższy, tym wyższe jest ryzyko danego funduszu. Rzecz jasna im wyższy potencjalny zysk, tym wyższe ryzyko.
|
Wartość SRRI |
Odchylenie standardowe |
|
1 |
0,00-0,49% |
|
2 |
0,50-1,99% |
|
3 |
2,00-4,99% |
|
4 |
5,00-9,99% |
|
5 |
10,00-14,99% |
|
6 |
15,00-24,99% |
|
7 |
powyżej 25,0 |
Najmniej ryzykowne fundusze inwestycyjne to te inwestujące w krótkoterminowe papiery skarbowe, najbardziej ryzykowne inwestują w akcje małych spółek, nowe technologie, kraje rozwijające się itp.
Ważna uwaga – wskaźnik SRRI bazuje na historycznych stopach zwrotu, a jak już wspomnieliśmy, nie może to być jedyny wyznacznik tego, jak fundusz zachowa się w przyszłości.
Jak zainwestować w fundusz inwestycyjny?
Fundusze inwestycyjne kupić możemy na platformie danego Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych lub w jednym z tzw. supermarketów funduszy, w których znaleźć można produkty różnych TFI. Zakup jest zazwyczaj prosty i nie różni się od dokonywania transakcji za pośrednictwem bankowości elektronicznej.
Ważna uwaga – w przypadku funduszy inwestycyjnych nasze pieniądze nie zostaną zainwestowane w momencie ich przelania, nie pojawią się też na naszym koncie tuż po dokonaniu zlecenia wypłaty. Czas oczekiwania na realizację transakcji może się różnić, jednak nie powinien przekraczać 7 dni roboczych.
