Jakie są obowiązki członków rady nadzorczej spółki akcyjnej? Kto może zasiadać w radzie nadzroczej i z jaką odpowiedzialnościąsię to wiąże? Odpowiedź na te i inne pytania znajdziesz w artykule.
Kompetencje rady nadzorczej i obowiązki członka rady nadzorczej spółki akcyjnej
Podstawowym zadaniem rady nadzorczej jest nadzór nad wszystkimi sferami działalności spółki. Są to działania nie tylko ściśle kontrolne jak na przykład w zakresie oceny sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdań finansowych, ale także działania nadzorcze pozwalające na ingerencję rady nadzorczej w funkcjonowanie spółki, takie jak możliwość zwoływania walnych zgromadzeń, czy powoływania, odwoływania członków zarządu spółki, chyba że jej statut stanowi inaczej. Ponadto, radzie nadzorczej przyznano uprawnienia polegające na: zawieszeniu, z ważnych powodów w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu; delegowaniu członków rady nadzorczej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali odwołani, złożyli rezygnację albo z innych przyczyn nie mogą sprawować swoich czynności. Radzie nadzorczej nie przysługuje uprawnienie do wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.
W związku z tak sformułowanymi kompetencjami tego organu na pierwszy rzut oka wydaje się, że rada nadzorcza nie jest organem kierowniczym, lecz jedynie nadzorczym, gdyż z powołanych wyżej kompetencji nie wynika, że ma ona decydujący wpływ na zarządzanie spółką i jej reprezentowanie. Jednak bardziej szczegółowa analiza kompetencji tego organu prowadzi do odmiennych wniosków.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na ustawę o rachunkowości, zgodnie z którą kierownik jednostki oraz członkowie rady nadzorczej lub innego organu nadzorującego jednostki są zobowiązani do zapewnienia, aby sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z działalności oraz sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej spełniały wymagania przewidziane w ustawie.
Rada nadzorcza nie jest podmiotem, który jedynie następczo dokonuje kontroli i oceny sprawozdania finansowego bez wpływu na jego tworzenie, ale uczestniczy w procesie sporządzania sprawozdania finansowego oraz sprawozdania zarządu z działalności spółki. Rada nadzorcza ma nie tylko obowiązek kontroli sprawozdań, lecz przede wszystkim obowiązek dalej idący, tj. zapewnienia, aby dokumenty te spełniały wymagania ustawy o rachunkowości. Z tego względu członkowie rady nadzorczej mają prawny obowiązek aktywnego uczestniczenia w procesie sporządzania sprawozdań oraz prowadzenia rachunkowości spółki.
🟢Zobacz też: Przymusowy wykup i odkup akcji w spółce publicznej
Ponadto z przepisów KSH wynika, iż w umowie między spółką, a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Tak ukształtowane zasady reprezentacji spółki dotyczą wszelkich umów i sporów między spółką, a członkiem jej zarządu. Istotne jest to, że dana osoba pełni funkcję członka zarządu, nie ma znaczenia natomiast rodzaj dokonywanej czynności. Dotyczy wszelkich umów między spółką a członkiem jej zarządu, niezależnie od tego, czy chodzi o umowy o pracę (umowy zlecenia, kontraktu menedżerskiego) czy inne umowy cywilnoprawne (np. umowy najmu, zamiany, umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, umowy o przydział akcji lub partycypacji w zysku przez członków zarządu, umowy o powierzenie członkowi zarządu mienia spółki, np. samochodu służbowego, umowy sprzedaży).
Rada nadzorcza udziela również zgody członkom zarządu na zajmowanie się interesami konkurencyjnymi, o ile statut spółki tak stanowi albo jeżeli rada nadzorcza jest uprawniona do powoływania zarządu, oraz dokonuje wyboru podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych do wykonywania badania lub przeglądu sprawozdania finansowego, chyba że statut lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej.
Wreszcie z przepisów KSH wynika, iż statut spółki może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, a w szczególności stanowić, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem oznaczonych w statucie spółki czynności.
Z powyższego wynika, iż rada nadzorcza w wielu przypadkach przejmuje kompetencje zarządu w zakresie prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Z tego względu w tych sytuacjach staje się organem kierowniczym, gdyż zamiast zarządu prowadzi sprawy spółki i reprezentują ją. Dokonuje zatem czynności, które mają decydujący wpływ na funkcjonowanie spółki w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, co powoduje, iż stają się one relewantne z punktu widzenia przepisów prawa karnego i odpowiedzialności karnej.
Członek rady nadzorczej powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki. Członek rady nadzorczej nie może ujawniać tajemnic spółki nie tylko w czasie obowiązywania jego mandatu, ale również po jego wygaśnięciu.
Odpowiedzialność karna członków rad nadzorczych spółek akcyjnych
Odpowiedzialność karna jest związana z powinnością ponoszenia przez członków rady nadzorczej ujemnych konsekwencji za przypisany im czyn w postaci sankcji karnej. Członkowie rady nadzorczej mogą wypełnić znamiona różnego rodzaju przestępstw. Popełnienie przestępstwa przez członka rady nadzorczej może nastąpić nie tylko w formie pojedynczego sprawstwa wykonawczego. W grę może wchodzić również współsprawstwo, podżeganie i pomocnictwo do przestępstwa, a także kierowanie popełnieniem czynu przez inną osobę lub osoby (sprawstwo kierownicze i sprawstwo przez polecenie wydane osobie uzależnionej).
Analiza przepisów karnych wskazuje, iż członkowie rady nadzorczej mogą wypełnić znamiona przestępstw wskazanych przede wszystkim w ustawie KSH (tj. art. 587 odpowiedzialność za ogłaszanie nieprawdziwych danych), ustawie Kodeks Karny (KK) - (art. 296 § 1 i § 1a działanie na szkodę spółki; art. 296a § 1 przekupstwo menedżerskie czynne; art. 296a § 2 przekupstwo menedżerskie bierne), ustawie o rachunkowości (art. 77 nieprawidłowe sporządzenie sprawozdań) oraz ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (art. 23 bezprawne ujawnianie lub wykorzystywanie tajemnic przedsiębiorstwa).
Jakie konsekwencje grożą członkowi Rady Nadzorczej za popełnienie przestępstwa?
Przepis art. 587 KSH dotyczy przestępstwa polegającego na ogłaszaniu lub przedstawianiu organom spółki, władzom państwowym lub osobom powołanym do rewizji nieprawdziwych danych. Przedmiotem ochrony są zasady prawidłowego obrotu spółek oraz obrotu gospodarczego, związane z uczciwym i rzetelnym informowaniem ich uczestników oraz interes osób uprawnionych, takich jak na przykład akcjonariusze lub osób zainteresowanych (np. wierzyciele) w informacji o spółce handlowej.
Członkowie rady nadzorczej przy wykonywaniu obowiązków wymienionych w Tytule III (powstanie, funkcjonowanie, rozwiązywanie i likwidacja spółek kapitałowych) i IV (łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych) KSH mogą ponosić odpowiedzialność karną za przedstawianie fałszywych danych organom spółki, jeśli przedstawią walnemu zgromadzeniu sfałszowane sprawozdanie oraz w przypadku podania osobie powołanej do rewizji (biegłemu rewidentowi) fałszywych informacji, jak również przemilczenia informacji prawdziwych. Odnosi się to np. do bilansu, w którym oszacowano określone składniki majątkowe w sposób odbiegający od ich rzeczywistej wartości.
Dokonanie przestępstwa nie jest uzależnione od wystąpienia skutku w postaci wprowadzenia w błąd adresatów informacji. Przestępstwo podawania fałszywych danych jest czynem zabronionym, który może być popełniony nieumyślnie. Zatem sprawca nie musi działać z zamiarem popełnienia czynu, ale wystarczy, że przewidywał lub mógł przewidzieć popełnienie przestępstwa i mimo to nie zachował należytej ostrożności (staranności) wymaganej przy dokonywaniu tego typu czynności.
Oceniając należytą staranność członka rady nadzorczej należy mieć na uwadze zawodowy charakter jego działalności. Za popełnienie opisywanego występku ustawa przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Za nieumyślne popełnienie tego przestępstwa grozi natomiast kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Zgodnie z Kodeksem Karnym, jeśli członek rady nadzorczej żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, w zamian za nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku mogące wyrządzić spółce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega, kto w wypadkach określonych wyżej udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej.
Członek rady nadzorczej spółki może być zaliczony do kręgu osób zajmujących się sprawami majątkowymi spółki (art. 296 KK) przede wszystkim wówczas, gdy wynika to jednoznacznie z statutu spółki. Brak odpowiednich unormowań statutowych otwiera możliwość odpowiedzialności współdziałania z członkiem zarządu. Sam fakt pełnienia funkcji w radzie nadzorczej spółki nie musi prowadzić do uznania możliwości przypisania piastunowi tej funkcji odpowiedzialności z art. 296 § 1 i § 1a KK (działanie na szkodę spółki).
Odpowiedzialność takiej osoby należy określać w danym przypadku zależnie od obowiązków wynikających ze statutu spółki. W wypadku, gdy członek rady nadzorczej żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, w zamian za nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku mogące wyrządzić spółce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega, kto w wypadkach określonych powyżej udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej (KK, art. 296a § 1 przekupstwo menedżerskie czynne; art. 296a § 2 przekupstwo menedżerskie bierne).
Ustawa o rachunkowości zobowiązuje kierownika jednostki organizacyjnej oraz członków rady nadzorczej do zapewnienia, aby sprawozdanie finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z działalności oraz sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej spełniały wymagania przewidziane w ustawie. Przewidziano dla ww. podmiotów karę grzywny lub karę pozbawienia wolności do lat 2, albo obie te kary łącznie w przypadku niesporządzenia sprawozdania ww. sprawozdań, sporządzenia ich niezgodnie z przepisami ustawy (później lub po terminie) lub zawarcia w tych sprawozdaniach nierzetelnych danych (art. 77 nieprawidłowe sporządzenie sprawozdań).
Z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji wynika, iż członek rady nadzorczej, który ujawnia innej osobie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa lub wykorzystuje we własnej działalności, jeżeli wyrządza to poważną szkodę spółce, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności (art. 23 bezprawne ujawnianie lub wykorzystywanie tajemnic przedsiębiorstwa).
Członkowie rady nadzorczej spółek publicznych swoimi czynami (zaniechaniami) mogą dodatkowo wypełnić znamiona ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz spółkach publicznych (tj. art. 99 bezprawne proponowanie nabycia papierów wartościowych; art. 100 podawanie nieprawdziwych danych lub zatajanie prawdziwych; art. 101 wpływanie na treść informacji przekazywanych do KNF; art. 102 utrudnianie przeprowadzenia czynności nadzorczych przez KNF) oraz ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (tj. art. 180-181 bezprawne ujawnienie lub wykorzystanie informacji poufnych).
Członkowie rad nadzorczych określonych spółek mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej również za ujawnienie tajemnicy zawodowej art. 179 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, mowa tu o: danych osobowych strony umowy lub innej czynności prawnej, treści umowy lub przedmiotu czynności prawnej, danych o sytuacji majątkowej strony umowy.
Zakaz piastowania funkcji we władzach spółki kapitałowej
Zajmowanie stanowisk w organach spółki (zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna) oparte jest na szczególnym zaufaniu ze strony osób uprawnionych do podjęcia decyzji w tym przedmiocie. Ustawa KSH ustanawia zasadę, że członkiem organu spółki kapitałowej lub jej likwidatorem może być tylko osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych. KSH zawiera wskazanie katalogu przestępstw (w tym wyżej opisanych ujętych w KSH i Kodeksie Karnym), których popełnienie skutkuje zakazem uczestnictwa w organach spółki kapitałowej. Zakaz ten powstaje z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego za przestępstwa określone w komentowanym przepisie i trwa przez okres 5 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania.
🟢 Zobacz też: Ochrona praw akcjonariuszy: drogi dochodzenia roszczeń wobec członków rad nadzorczych spółek giełdowych
Podstawa prawna:
- art. 18, 379, 380, 382, 383, 384, 3871, 587 – Kodeks spółek handlowych, tj. z dnia 7 grudnia 2023 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 18);
- art. 296 - 296a – Kodeks karny, tj. z dnia 7 grudnia 2023 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 17);
- art. 4a i 77 – ustawa o rachunkowości, tj. z dnia 4 listopada 2022 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 120);
- art. 23 – ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, tj. z dnia 13 maja 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1233);
- art. 99, 100, 101, 102 – ustawa o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, tj. z dnia 11 marca 2024 r. (Dz.U. z 2024 r. poz. 620);
- art. 179, 180, 181 – ustawa o obrocie instrumentami finansowymi, tj. z dnia 10 marca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 646).
Radca Prawny Robert Grzegorek
